نگاهی به رمان وقتی ما همه مردیم اثر مهدی احمدیان

محمدنبی تولایی*

نگاهی به رمان وقتی ما همه مردیم اثر مهدی احمدیان | محمد نبی تولایی | به ندرت اتفاق می افتد که طرح جلد کتاب با محتوای آن به اندازۀ کتاب «وقتی ما همه مردیم» اثر مهدی احمدیان هماهنگی و همخوانی داشته باشد. همان طور که نویسنده در صفحه ۱۵۲ کتاب ذکر می کند طرح جلد کتاب تابلوی «پیروزی مرگ» از نقاش مشهور دورۀ رنسانس پیتر بروگل مهتر (۱۵۶۹-۱۵۲۵) است که از سال ۱۸۷۲ در موزۀ دل پرادو در مادرید نگهداری می شود.
در اینجا قصد آن نداریم که به تجزیه و تحلیل محتوای چشم انداز و تصویر کلّی این تابلو بپردازیم که انبوهی از مردگان، اسکلت ها، جمجمه ها، درختان بی برگ و بار، زمین بایر و سوخته، اعدام شدگان و ماهیهای در حال زوال و پوسیدگی را نشان می دهد. در تابلو هیچ نشانه و اثری از زندگی و زایندگی وجود ندارد و در متن کتاب هم آن چه می بینیم نظیر همین تصاویر است که این بار با کلمات نقاشی شده است. مرگ نیروئی است حاکم بر اندیشه و حیات آدمی و این اثر تآملی است در مورد زمان همراه با اضطراب و نویسندۀ کتاب همچون مارسل پروست، گابریل گارسیا مارکز، جیمز جویس، ویرجینیا وولف و … به مقابلۀ زمان می شتابد و سعی در براندازی و تعلیق آن دارد. ویژگی بازر اثر ایجاز و فشردگی آن است: «بازگشت ادیسه وار یوسف از مطب به خانه در بحبوحۀ جنگ».مهدی احمدیان (م. ۱۳۷۲ در ارومیه)
نویسنده از بنیادی ترین واقعیات هستی، کهن الگوها و میراث ازلی رجعتِ انسانِ جدا افتاده از اصل و نهاد خویش بهره می برد تا آن را در قالبی نوین در زمان معاصر و مکانی نامشخص به کار گیرد. فعالیتهای ضمیر ناآگاه با ضمیر آگاه در هم ادغام می شوند و حوادث و رویدادها بین واقعیت و خیال در نوسانند و عقل و جنون و آشوب و نظم از یکدیگر تفکیک ناپذیرند. تکه ای از ریه یوسف، قهرمان داستان که به سرطان دچار است، با سرفۀ او به کف غار می افتد و باقیماندۀ ریه بیرونِ غار به حرکت ادامه می دهد. کلبه ای دهان باز می کند و قلبی را می بلعد. خون از زمین می جوشد. مردگان در خون غسل می کنند تا آرامش یابند. رفتار، گفتار و کردار آدمیان، زندگی با مرگ و در مرگ، مُردن بیش از مُردن، آدمخواری، شکنجه ها، چشمی که روی زبان قرار گرفته و زبانی که مثل مار حرکت می کند، همه و همه فضایی بیمارگونه ایجاد می کنند.
«وقتی ما همه مردیم» به بازآفرینی اسطوره ها و کهن الگوهای ازلی گوناگونی می پردازد. اولیس هومر و یوسف گم گشته ای که قرار است به خانه باز آید. او با برادرش ایوب که رمز صبوری و بردباری به شمار می آید، بر سر مالکیتِ خانه نزاع دارد. دعوای دو برادر یادآور اساطیر هابیل و قابیل، رستم و شغاد و پسران ادیپ شهریار است. این دو در داستان هم ظاهر می شوند. سه مرد فرزانه یادآورِ سه حکیم فرزانه ای هستند که برای کرنش در برابر عیسی مسیح تازه متولد شده از شرق به اورشلیم می آیند. غار افلاطون با انسانهای غارنشینی در آن در کمال رفاه با تمام امکانات زندگی می کنند و بی خبر از واقعیت دنیای بیرون و جنگ فراگیر خانمانسوز هستند و با خیالات و جهان دروغینی که تلویزیون برای شان می سازد خود را فریب می دهند تمثل می گردد. اسطورۀ شام آخر عیسی مسیح هم به مرگ همگان تبدیل می شود.

وقتی ما همه مردیم اثر مهدی احمدیان
وقتی ما همه مردیم اثر مهدی احمدیان

در این اثر با «مرگ مؤلف» نیز سر و کار داریم. نویسنده متن نمودار دیدگاه سنتی ما که بیانگر تمامیت داستان باشد نیست و می توان گفت که تا حدودی معین و مشخص در نحوۀ روایت دخالت می کند. همچنین می بینیم که گاهی شخصیتهای داستان رو در روی او می ایستند و حتی به او گوش نمی دهند و گاهی حتی نویسنده نگران انتقام آنهاست. طُرفه آنکه در راستای نابودی خویش نویسنده از سلاح طنز بسیار کمک می گیرد. به عنوان مثال در پایین صفحه، بی آنکه نیاز باشد، واژه ها و عبارات را به انگلیسی ترجمه می کند، یا دستور آشپزی می دهد، یا از زبان خواننده به خودش توهین می کند و می گوید: «چقدر وراجی می¬کنی…» (ص. ۱۳۸). علاوه بر این در کارناوال دیوانگان یعنی دنیای نویسندگان پناه می گیرد، نویسندگانی که همچون غبار ستاره ای در یک شهاب سنگ در “کافه داستان” به دام افتاده اند. او نیز قید زمان و مکان را می شکند و خود را در طیف وسیعی از هنرمندان و نویسندگان نظیر پیکاسو، تولستوی، هدایت و … قرار می دهد.

نویسنده خوابگردی مارکس و پا گذاشتن او را به درون رویاها نشان می دهد، بعد لحن او تغییر می کند و طنز او تلخ می شود. سربازان نویسندگان را به اتاقهای شکنجه می برند و آنان که مقاومت می کنند با گلوله ای کشته می شوند. قهرمان اصلی داستان نیز در برابر زمان زبون و بی پناه می مانند و دچار یآس، اضطراب و نگرانی می شود. سرنوشت آنان را تاریخ تعیین می کند و حیات آنان به یاوگی، پوچی و عدم می گراید.
«وقتی ما همه مردیم» سیر و سلوک مهدی احمدیان در دنیای کلمات، عواطف، احساسات و واقعیات تلخ زمانه نظیر جنگ، شکنجه و اعدام است و تلاشی است برای گذر به فراسو، به عوالم دیگر و به دنیای ناشناختۀ مرگ. خوشبختانه سفر مجهز به کوله بار دانش و بینش بوده و نویسنده هم از ادبیات، هنر، اساطیر و فرنگ غرب باخبر است و هم از ادبیات و فرهنگ و هنر قومی و ملی خویش آگاهی دارد. تآثیر آثار سینمایی، ادبی، نقاشی، دینی و فرهنگی شرق و غرب در تمام صفحات کتاب دیده می شود.

شاید این محتوا را نیز دوست داشته باشید

وقتی ما همه مردیم نوشتۀ مهدی احمدیان در نشر روزنه منتشر شده است.


دکتر محمد نبی تولایی
محمد نبی تولایی

*محمدنبی تولایی (م. شیراز) دکترای ادبیات انگلیسی از دانشگاه نیو ساوت ولز استرالیا، شاعر، منتقد و استاد دانشگاه است. وی علاوه بر فعالیت در حوزه ادبیات استعمار و پسااستعمار، مقالات و اشعار متعددی در مجلات بین المللی به چاپ رسانده است. مجموعه شعر او Perennial Persian Pictures است و ترجمۀ انگلیسی او از اشعار منصور اوجی به زودی به صورت دوزبانه از نشر سبزان منتشر خواهد شد.

ممکن است شما دوست داشته باشید
ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

9 + 1 =