نقد فیلم جاده قدیم | سایکو درامی جنایی به رنگ فروشنده فرهادی

نقد فیلم جاده قدیم | سایکو درامی جنایی به رنگ فروشنده فرهادی

علی منصوری

 

شناسنامه فیلم جاده قدیم

نویسنده و کارگردان : منیژه حکمت
بازیگران : آتیلا پسیانی، مهتاب کرامتی، پرویز پورصمیمی، محمدرضا غفاری، ترلان پروانه، شیرین یزدان بخش، بهناز جعفری، لیلی رشیدی، محمدرضا هدایتی

خلاصه داستان فیلم جاده قدیم

جاده قدیم روایت به هم ریختن زندگی زنانی است که مورد آزار و اذیت جنسی واقع می شوند. زنانی که تمام ارزش های انسانیشان را به یکباره فروریخته می بینند و در مواجهه با آن دچار سردرگمی می شوند.

نقد فیلم

منیژه حکمت، فیلمساز و فعال اجتماعی در حوزه حقوق زنان بار دیگر در جاده قدیم الگوهای ذهنی و باورهای غلیظ گهگاه فمنیستی خود را به نمایش گذاشته است. جاده قدیم را می توان کپی دست چندم فروشنده اصغر فرهادی بدون توجه به جزئیات و ظرافت های استادانه ی فرهادی که حاصل بینش عمیق سینمایی اوست دانست.

خانم حکمت این بار در کپی برداری از سبک و سیاق و حتی موضوعات موج اصغر فرهادیسم در سینما گوی سبقت را از دیگران ربود و یک جنس چینی !!! الگو برداری شده از اصل را رونمایی کرد. خلاقیت در کارگردانی و فیلنامه نویسی حتی سر سوزنی وجود نداشت. جاده قدیم همچون فروشنده ابتدا یک فضاسازی مثبت همراه با شخصیت های کنشگر و اکتیو انجام داد و سپس در موقعیتی خاص زن کنشگر داستان خود را به مسلخگاه متجاوز برد و سپس گوشه گیری و دوری از خانواده و به مرور بهبود را در شخصیت اصلی داستانش به نمایش گذاشت.

جاده قدیم اثر منیژه حکمت
جاده قدیم اثر منیژه حکمت

شاید از ابتدا و با دیدن تیتراژ کهنه و ملغمه گونه فیلم می شد پی برد که با فیلمی سراسر از اتفاقات شاذّ و نادر روبرو خواهیم بود. فیلمی که از جمع خانوادگی با تمام شیرینی ها و دغدغه های ریز و درشت چالش برانگیزش همچون جلو انداختن عروسی به دلیل وجود یک بچه و یا دوری یکی از اعضای خانواده شروع می شود و به مرز درگیری های اجتماعی بر سر مسائل مالی و روابط اینگونه می رسد و سپس به سمت یک سایکو درام خانوادگی با رگه های جنایی می رود و همچون مستندهای راجع به معتادان با معرفی فرد مورد تجاوز قرار گرفته به پایان می رسد.

شاید این محتوا را نیز دوست داشته باشید

مینو رسولی (با بازی مهتاب کرامتی) رییس بانکی است که درگیر چالش بزرگی برای یک وام سنگین به فردی است که ضوابط را جدی نمی گیرد و درصدد دور زدن آن است و مینو به هیچ عنوان این مسئله را پذیرا نیست.

این شخصیت در خانواده و در بین فامیل های خود و شوهرش بهرام (با بازی آتیلا پسیانی) نیز همین مقدار نفوذ و اتوریته را دارد و در جای جای فیلم از طرف افراد مختلف از جمله پدر شوهر متعصب و دگم خود مورد تایید و تمجید است و حرفش در خانواده خریدار دارد.

او محرم اسرار است می تواند هر تصمیمی در خانواده را مدیریت کند. او متمایز از تمام زن های دور و اطراف خودش است. زنی که هیچگونه نقطه ضعفی در مقابل مردان ندارد و حتی آنها را به طرق متفاوت و در فضاهای گوناگون مدیریت می کند ، قربانی یک ضرب و شتم شدید و تجاوز قرار می گیرد و به یکباره تمام دژهایی که برای خود در مقابل مردان ساخته بود را فروریخته می بیند. این است که وارد یک فضای مازوخیستی می شود که کارگردان محترم نیز آن را به لطف کارگردانی و افکت های صوتی بی حد و حصر و سرسام آور ملال آورتر کرده است.

جاده قدیم اثر منیژه حکمت
جاده قدیم اثر منیژه حکمت

او تجاوز را انکار می کند و نمی خواهد خود را در چشم دیگران کسی بنماید که مورد تجاوز قرار گرفته چه اینکه جایگاه قبلی شغلی و خانوادگیش نیز این اجازه را به او نمی دهد اما تقریباً همه این موضوع را متوجه می شوند. حال در این بین این رفتار اطرافیان است که روی او تأثیر می گذارد.

جدای ازینکه فیلم در قصه هیچ اتفاق جدیدی را پیگیری نمی کند ، در ایجاد روابط علی معلولی درست بین افراد نیز ناموفق است. مثلا دلیل رفتارهای مینو را که ترس از یک عدم همبستگی و فروپاشی خانوادگی باشد در مکالمه با دخترش شیدا (با بازی ترلان پروانه) بر سر امتناع از خرید سگ می توان درک کرد و تا وقتی جریان تجاوز لو نرفته باشد نیز قابل درک است اما وقتی این اتفاق یعنی مطلع شدن همه به وقوع می پیوندد دیگر قابل درک نیست و یا اگر این به هم ریختگی عصبی روانی بر اثر یک سرخوردگی و فشار درونی حاصل از تجاوز است، تلورانس شدت آن تا فروکشش قابل درک نیست.

روزی مینو دیوانه وار مشغول جیغ کشیدن و گریه و شیون و آینه پاک کردن است و روز بعد با اقتدار به بانک می رود و سر و سامانی به بی نظمی آنجا می دهد و از نابودی فرزند قبل از ازدواج رسمی پسرخوانده اش خسرو (با بازی محمدرضا غفاری) جلوگیری می کند.این عدم ایجاد فضای درست در روابط او با دیگران از جمله پدر شوهر و خواهر شوهرش نیز وجود دارد. تو گویی این رفتارها نیز نشانی از متمایز بودن او از دیگر زنانی است که دست کم در فیلم نشان داده می شوند اما با قطعیت نیز نمی توان این موضوع را در فیلم تشخیص داد چرا که اصولاً شخصیت پردازی در فیلم در حد تیپ سازی تقلیل داده شده است.

هیچ کدام از بازیگران از قالب تیپ های مرسومی که می توان آنها را تصور کرد خارج نمی شوند و میتوان با چند کلمه آنها را توصیف کرد و این اتفاق مانع از عمق همذات پنداری بیننده با کاراکترها می شود به نحوی که تماشاچی همواره فاصله خود را با فیلم حفظ می کند و هرچه مهتاب کرامتی شیون می کند و بر سر و روی خود می کوبد و یا با افکت های بسیار عجیب راز بقا گونه در خلوت می خواهند این ارتباط را شکل دهند موفقیتی حاصل نمی شود. و این قضیه تا بدانجا پیش می رود که مخاطب نه تنها با فیلم فاصله خود را حفظ می کند بلکه در مقابل آن گارد هم می گیرد چرا که اصولاً عدم شخصیت پردازی در تیپ های داستانی در مورد آقایان کاملا با دیدگاه فمنیستی کارگردان هماهنگ است و مردان فیلم بلا استثنا موجوداتی احمق، نادان، دست و پا چلفتی، بی عرضه و از طرف دیگر دگم و متجاوز معرفی می شوند و بی آزار ترین مردان فیلم نوکرهای حلقه به گوش بانوان هستند که مستخدم بانک و حسن آقا (با بازی محمدرضا هدایتی) از نمونه های آنانند.

جاده قدیم اثر منیژه حکمت
جاده قدیم اثر منیژه حکمت

این رویه برخلاف ژست واقع گرایانه فیلم هیچ سنخیتی نیز با واقعیت حاکم بر اذهان بینندگان ندارد و ضعف شخصیت پردازی را بیشتر برای تماشاچی آشکار میکند.
اتفاق نامیمون دیگر در فیلم که حاصل تفکر صاحب اثر است نمایش جنگ مردان بر سر تمام چیزهایی است که میتوانند در تملک خود قرار دهند. تو گویی این معنا در فیلم در حال القا است که زنان در تملک مردانند و آنها بر سر آسیب هایی که بر روح روان آنها نیز وارد شده حتی به قیمت بستری در تیمارستان حاضرند شکم مرد دیگر را بدرند به جای اینکه نگاه انسانی به زن داشته باشند.این نگاه نه تنها در پدربزرگ بلکه در خسرو در مواجهه با فرزندی قبل از ازدواج رسمی اش و تصمیم به سقط آن دیده می شود . جالب اینجاست که بهرام (آتیلا پسیانی) به عنوان یک مرد روشنفکر نیز از این قاعده مستثنا نیست.

او ژست نگرانی برای همسرش را مقابل پسرش می گیرد اما در تنهایی رفتارش با مینو شکل دیگری دارد. او به شدت در رابطه با پدرش مشکل دارد و این را در نامه نگاری با او و یا ارتباطاتش نمایان می کند و به این دلیل حامی مینوست که می خواهد با پدرش بجنگد تا باز هم بر سر انتخاب خود در مقابل مخالفت های او بایستد.

شاید بتوان ادعا کرد جاده قدیم چیزی فراتر از فروشنده به مخاطب ارائه نمی دهد. فیلمی که ژست روشنفکری می گیرد اما کمترین بهره ای از آن ندارد.

علی منصوری ۱۳/۱۱/۹۶

ممکن است شما دوست داشته باشید
3 نظرات
  1. سامانی می گوید

    نقد فیلم جاده قدیم, ، ناآگاهی و ناتوانی در پردازش آسیبهای اجتماعی
    شعارفیلم :
    هرگز سوار ماشین نا آشنا نشوید ، وگرنه شیشه پاک کن میشوید

    ناآگاهی در پردازش یک معضل اجتماعی و نگاهی شعاری به مقوله تجاوز

    دیگر شیدائی(مانیک) و حالات هیستریانیک (نمایش و خود نمایی) را میتوان براحتی در پا را فراتر گذاشتن کسانی دید که تنها با فاصله زمانی (آنها دورتر و اینها نوع امروزینش) خاله زنک بازهای دم در خانه را مینمایند که به همه جا سرک میکشیدند ….

    1. هنرلند می گوید

      honarland.ir : ضمن تشکر از جناب آقای سامانی به دلیل اهمیت دیدگاه ایشان متن کامل نقدشان بر فیلم جاده قدیم به طور مستقل و کامل در سایت سرزمین هنر منتشر می شود.

  2. سامانی می گوید

    با سپاس از شما عزیزان و خرسندی فراوان از آنکه مقهور نامها نمیشوید و به آنچه هنر هفتم مینامیم ،ارج میگذارید.
    موفق باشید.

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

59 − = 58