پنجمین سوار سرنوشت| تلفیق گفتمان انقلابی و پزشکی

مهدی سلطانی گردفرامرزی

شناسنامه فیلم «پنجمین سوار سرنوشت»:

نویسنده و کارگردان: سعید مطلبی |تهیه‌کننده: محمد توبه خواه | بازیگران: فخری خوروشایرج قادری،فرهنگ حیدری،رسول توکلی،حسن کاظمیان | موسیقی: مجتبی میرزاده | تدوین ایرج گل افشان

خلاصه داستان فیلم«پنجمین سوار سرنوشت»:

محسن جوان مبارزی است که با اعتقادات مذهبی با رژیم پهلوی مبارزه می کند. ساواک طی دسیسه ای او را که جوان فعال و ورزشکاری است به دام اعتیاد می کشاند و بازداشت می کند اما او از مبارزه دست نمی کشد…

نقدفیلم :

سال ۱۳۵۹، سال اوج تحولات انقلابی و گفتمانها و ستیزه های انقلابی است. سال شروع جنگ تحمیلی و سال بسته شدن دانشگاه ها به واسطه کردارهای گفتمانی و غیرگفتمانی موسوم به «انقلاب فرهنگی» است. فیلم سینمایی «پنجمین سوار سرنوشت» ساخته سعید مطلبی و با بازی ایرج قادری در این فضای پر از تحولات اجتماعی ساخته شده است و نشان نیروهای درگیر در سال و زمانه اش را با خود حمل می کند.

شاید این محتوا را نیز دوست داشته باشید


این فیلم روایتی است درباره رواج مسئله اجتماعی »اعتیاد به مواد مخدر» در سالهای پیش از انقلاب. اما این روایتی ساده نیست، روایتی است همراه با مجموعه ای از گزاره های گفتمانی پیرامون «رژیم پیشین» و نقش آن در معتاد ساختن مردم. در واقع فیلم گفتمانی را صورتبندی می کند که رژیم پیش از انقلاب را با مسئله رواج اعتیاد به مواد مخدر پیوند می زند و به عنوان عامل اصلی به اعتیاد کشیده شدن جوانان معرفی می کند. در مرکز این گفتمان ضد رژیم پیشین، البته نهاد «دانشگاه» و مسئله «علم» قرار دارد.

در این فیلم، دانشگاه به عنوان مکانی برای «مبارزه با قدرت حاکم» و نه به عنوان مکان «کسب علم و دانش» پدیدار می شود. در گفتمان این فیلم، مفهوم دانشگاه با مبارزه و مقاومت سیاسی در برابر حکومت گره می خورد و به عنوان مکانی در نظر گرفته می شود که هم و غم قدرت حاکم، کنترل و از اثر خارج کردن آن است.

ایرج قادری در پنجمین سوار سرنوشت
ایرج قادری در پنجمین سوار سرنوشت

گفتمان انقلابی این فیلم بر آن است که رژیم پیش از انقلاب، برای کنترل دانشجویان پرشور و مبارز از حربه اعتیاد به مواد مخدر استفاده می کند. در گفتمان عمومی فیلم، عامل اصلی اعتیاد جوانان مملکت از جمله دانشجویان در سالهای پیش از انقلاب، رژیم شاهنشاهی و کلیت نظام سیاسی و اقتصادی وابسته به آن است. گزاره های گفتاری شخصیتهای فیلم کاملاً در چنین میدان نیرو و گفتمانی عمل می کند و پدیدار می‌شود. در گفتمان این فیلم، بدن دانشگاه تبدیل به میدان نبرد سیاسی قدرت حاکم و مردم می شود و نه میدان تولید دانش مرتبط با قدرت. دو امکان متفاوتی که اثرات و نتایج کاملاً متفاوت و متعارضی دارند و البته گفتمان فیلم، امکان اولی را به عنوان استراتژی بازنمایی و سیاست حقیقت خود می¬پدیرد. استراتژی و سیاست حقیقتی که دانشجو را به عنوان سوژه مبارز برساخت می کند. البته در این فیلم، دانشجوی رشته پزشکی است که مخاطب گفتمان انقلابی قرار دارد.

فخری خوروش در پنجمین سوار سرنوشت
پنجمین سوار سرنوشت

در گفتمان عمومی فیلم، نوعی نگاه مثبت و آرمانی به رشته پزشکی وجود دارد؛ بدین معنا که پزشکی لزوماً نه به عنوان دانش مربوط به بیماریها و سلامت بدن، بلکه به عنوان یک «دانش رهایی بخش» در فیلم پدیدار می شود؛ دانشی که قرار است بندهای بسته شده بر پای محرومان و ستمدیدگان را بگسلد و آنها را از اسارت زورمندان نجات دهد.
بر این اساس، می توان فیلم «پنجمین سوار سرنوشت» را در چارچوب آن اقتصاد قدرتی قرار داد که طی سالهای پس از انقلاب حاکم شد و به انقلاب فرهنگی و قدرت گرفتن پزشکان در عرصه سیاست و اجتماع و فرهنگ انجامید. در این اقتصاد جدید قدرت، پزشکان تبدیل شدند به مهمترین کارگزاران حکومت برآمده از انقلاب و در سمت های مهم وزیر و وکیل و مشاور و غیره، نسخه های پزشکی برای جامعه و اقتصاد پیچیدند.


مهدی سلطانی گردفرامرزی:پژوهشگر سینما و جامعه شناس

ممکن است شما دوست داشته باشید

نظرات بسته شده است.