پروفسور فرزاد شریفیان ،زبان شناس فرهنگی در غربت چشم از جهان فروبست

مریم خلیل خانه

پروفسور فرزاد شریفیان ،زبان شناس فرهنگی در غربت چشم از جهان فروبست| مریم خلیل خانه | سرزمین هنر |ادبیات | یکی از اتفاق های مهم این قرن ظهور رشته های نوپدید و شکستن هر چه بیشتر مرزهای میان علوم است و کسانی که با اراده و تلاشی بی وقفه در این جهت گام برمی دارند بسیار ستودنی و الگویی جاودان برای آیندگان هستند.

یکی از پایه گذاران رشته های نوین در قرن حاضر، “روانشاد پروفسور فرزاد شریفیان ” (۲۰ مارس ۱۹۶۴ اصفهان- ۱۲ می ۲۰۲۰ ملبورن استرالیا)، پدر زبانشناسی فرهنگی، زبانشناس ایرانی و استاد تمام دانشگاه موناش در استرالیا، است؛ هموطنی که چهره ای درخشان از خود بر صفحه تاریخ بر جای نهاد.

دانشمندی که مهر، عشق و ارادتش به وطن زبانزد است و این ارادت تا بدانجا پیش رفت که منجر به پایه گذاری رشته نوپدید “زبانشناسی فرهنگی ” گردید، رشته ای که به باور پژوهشگران حیطه جدیدی است که قابلیت این را دارد که بتواند حلقه ارتباطی بسیاری از علوم باشد و شکاف بسیار زیادی را در علوم انسانی، علوم اجتماعی از جمله زبانشناسی، مردم شناسی، روانشناسی، جامعه شناسی و دیگر علوم وابسته پر کند.

اینکه نیاز به زبانشناسی فرهنگی چه بوده است را باید در قرن گذشته جستجو نمود. پیشینه زبان، فرهنگ و تفکر از تاریخی طولانی برخوردار است اما در دهه های ۱۹۹۰-۱۹۷۰ دیده می شود که مردم شناسی که تاکید اصلی آن بر حیطه های مرتبط با فرهنگ است، به تدریج فرهنگ را به کنار می نهد و علم شناخت (روان شناسی شناختی) نیز تاکید خود را بر حوزه های شناخت فردی می گذارد.

نگاهی کذرا به نقش پروفسور فرزاد شریفیان در زبان شناسی

در قرن بیستم شاهد بودیم که رشته های مختلفی از زبانشناسی از جمله، زبانشناسی زایشی نوآم چامسکی، زبانشناسی نقشگرای مایکل هلیدی، جامعه شناسی زبان (رابطه میان زبان و اجتماع)، زبانشناسی رایانشی (مدل سازی زبان طبیعی)، زبانشناسی حقوقی (پیوند میان زبانشناسی و حقوق) و .. به وجود آمد، اما شوربختانه رابطه میان زبان و فرهنگ رشد چندانی نداشت .

با وجود اینکه تاریخچه مطالعات زبان و فرهنگ به قرن ۱۸ بازمی گردد، اما در قرن بیستم از آنجا که واژه “فرهنگ” دچار دستخوش تغییراتی شده بود، این واژه کنار گذاشته شد و به دلیل کمرنگ شدن مقوله فرهنگ در این برهه از تاریخ علم، محققان اندکی به آن توجه می کردند.

پروفسور فرزاد شریفیان که در سال ۱۹۹۸ به قصد ادامه تحصیل در رشته زبانشناسی کاربردی به استرالیا مهاجرت نموده بود، به دنبال کسب تجربه های جدید پیرامون روابط میان فرهنگی در جامعه جدید، به این نتیجه رسید که این تفاوت های فرهنگی در واقع ریشه در فرهنگی دارد که در پشت آن زبان وجود دارد و از همان زمان در جستجوی چهارچوبی بود به منظور ارائه مدلی در جهت شناخت از منظر فرهنگ.

نظریه پردازی

بر همین اساس در طی ۱۵ سال گذشته با هدف معرفی این رویکرد تلاش های خود را معطوف به ارائه چهارچوبی نظری و تحلیلی برای زبانشناسی کابردی نمود و شروع به نظریه پردازی پیرامون مفهوم سازی های فرهنگی و زبان نمود. پروفسور فرزاد شریفیان در سال ٢٠٠۵ به عنوان استاد در دانشگاه موناشِ شهر ملبورن منصوب گردید و در این دانشگاه رشته زبانشناسی فرهنگی را تاسیس نمود و پس از ۶ سال در سال ۲۰۱۱، به درجه پروفسور (استاد تمام) منصوب شد.

شریفیان از ابتدای سال ۲۰۰۰ تا واپسین روزهای حیات خود چندین کتاب مهم و اثرگذار و بیش از صد مقاله به چاپ رساند و بدین ترتیب رشته نوپدید زبانشناسی فرهنگی را به جامعه آکادمیک جهانی شناساند. حاصل این پژوهش ها، ابداع مدلی است که در آن ابزارهای تحلیلی و دستاوردهای نظری در رشته‌های وابسته مانند مردم‌شناسی شناختی، زبانشناسی و روانشناسی شناختی نیز به کاررفته‌است.

برخی از آثار وی عبارتند از:

“زبانشناسی فرهنگی کاربردی” (۲۰۰۷)

“فرهنگ، بدن و زبان: مفهوم سازی اندام درون ذهن از میان فرهنگ و زبان” (۲۰۰۸)

“مفهوم سازی فرهنگی و زبان: چهارچوب نظری و کابردها” (۲۰۱۱)

“زبانشناسی فرهنگی: مفهوم سازی های فرهنگی و زبان” (۲۰۱۷)

که از جمله آثار اثرگذار این دانشمند در رشته نوپای زبانشناسی فرهنگی هستند.

پایه گذاری رشته زبانشناسی فرهنگی در دانشگاه موناش، پایه گذاری ژورنال تخصصی زبان و فرهنگ ، ویراستاری کتاب های زبانشناسی شناختی در بافت فرهنگی در انتشارات جان بنجامینز، برگزاری دو کنفرانس جهانی زبانشناسی فرهنگی (در ایتالیا/ ۲۰۱۶؛ در آلمان/ ۲۰۱۸)، خود گواهی روشن بر این ادعاست که در طول ده سال گذشته زبانشناسی فرهنگی پیشرفتی به اندازه یک سده را پشت سر گذاشته است.

تفاوت پژوهش شریفیان با سایرین

آنچه که پژوهش های پروفسور فرزاد شریفیان را از سایرین مجزا می سازد، ارائه چارچوب تازه ای از مفهوم سازی های فرهنگی است که منجر به دگرگونی های اساسی در رشته زبانشناسی فرهنگی گردید. در مجموع می توان گفت زبانشناسی فرهنگی حیطه پژوهش و مطالعه رابطه میان زبان و شناخت فرهنگی است و بر مفهوم سازی های فرهنگی تأکید دارد.

ابزارهای اصلی این رشته چون استعاره و طرحواره از روانشناسی گرفته شده است. اضافه بر آن، فرهنگ که از دیرباز حیطه مطالعه مردم شناسی بوده نقش کلیدی در این رشته داراست و به این صورت با تمرکز بر شناخت و فرهنگ، زبانشناسی فرهنگی شکل گرفته است.

نکته حائز اهمیت آن است که زبانشناسی فرهنگی یک نظریه نیست، بلکه دارای دو چهارچوب نظری و تحلیلی است که چهارچوب نظری آن با تکیه بر رابطه میان زبان و شناخت فرهنگی است که شناخت فرهنگی دربرگیرنده مفهوم سازی های فرهنگی است و چهارچوب تحلیلی آن از ابزارهایی مانند استعاره های فرهنگی، طرحواره های فرهنگی و مقوله های فرهنگی استفاده می کند و بدین شکل زبان را در مرکز مطالعه خود قرار می دهد تا از این دریچه بتواند پی ببرد که کدام یک از جنبه های زبانی در مفهوم سازی های فرهنگی ریشه دارند.
به منظور شناخت بهتر رابطه بین زبان و شناخت فرهنگی، کابردهای زبانشناسی فرهنگی تاکنون در چند زمینه بکار گرفته شده است از جمله در: مطالعات میان فرهنگی ، آموزش زبان، تحلیل گفتمان سیاسی ، ترجمه، ادبیات، ایرانشناسی و .. .

ارتباطات فرهنگی از نظر پروفسور فرزاد شریفیان

به باور فرزاد شریفیان ارتباطات میان فرهنگی و رابطه میان زبان و فرهنگ دارای فایده های فراوانی است، چراکه روند جهانی شدن، انسان هایی با فرهنگ های گوناگون را گرد هم آورده است که در بیشتر مواقع این تفاوت های زبانی و فرهنگی در میان آنها می تواند به روابطی به شدت بدفرجام منجر شود و همین موضوع می تواند در روابط انسانی اختلال ایجاد نماید و از اینرو درک و شناخت ارتباطات میان فرهنگی می تواند از بروز مشکلات اینچنینی جلوگیری نماید.

شریفیان در سال های اخیر با حضور مجازی در محافل علمی کشور به ایران بازگشت و با چاپ ترجمه یکی از آثارش با نام «زبانشناسی فرهنگی: مفهوم‌سازی‌های فرهنگی و زبان» توسط دانشگاه ولی عصر رفسنجان به جامعه فارسی وارد شد.

جایگاه شاخص این دانشمند یادآور این بیت از رودکی است که می گوید “از شمار دو چشم یک تن کم/ وز شمار خرد هزاران بیش”. بی شک فقدان و غم از دست دادن وی تا همیشه در میان دوستدارانش تازه خواهد بود اما از آنجا که به گفته مولانا: “ای برادر تو همه اندیشه ای”، اندیشه اش تا ابد بر صفحه علم ماندگار خواهد بود.

روانش مانا و اندیشه اش پر رهرو!

مریم خلیل خانه
دانش آموخته کارشناسی ارشد زبانشناسی کاربردی- مدرس و پژوهشگر

 

ممکن است شما دوست داشته باشید
ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

+ 71 = 77