هنر درخدمت عاشورا ،موانع ومشکلات
علیرضا دباغ
عاشورا نقطه عطفی در تاریخ اسلام به شمار می رود…
روزی که امت آخرین فرستاده خدا به نام حمایت از دین پیغمبر یادگاران او را به فجیع ترین شکل ممکن به قتل رساندند و فاجعه ای را رقم زدند که جهان کمتر به خود دیده است.
بزرگی این داغ بردل تاریخ ،سنگینی می کند.هرانسانی فارغ از هردین ومذهب از شنیدن این مصیبت دل آزرده به این فکر فرو می رود که حسین چه کرد که دشمنانش چنین ننگی را در قالب بشریت فروریختند و چنین صبوعیتی را رقم زدند؟
بریدن حنجر طفل شیرخوار با تیر سه شعبه،بریدن دستی که جرمی به جز سقائی نداشت ولگد کوب کردن اجساد بی سر کشتگانی که دیگر هیچ دفاعی از خود نمی توانستند انجام دهند ، همه و همه کارنامه ای ننگین از قدرت انسان درجهالت،خشونت و عصبیت را نشان می دهد .
عاشورا نشان می دهد که چگونه انسان می تواند تا اعلی علیین سفر کند و چگونه می تواند به اسفل السافلین نزدیک شود.کافی است به دوسوی میدان نظر کرد ،تا مرتبه انسانیت از ضد انسانیت مشخص شود. پس عاشورا می تواند درسی برای همه انسانها درهمه زمانها باشد. پیچاندن این درس در لفافه ای از عرق مذهبی خدمتی به این مکتب نیست بلکه خیانتی است به حرکت روشنگری که حسین ابن علی(ع) برای تمام انسانها در همه زمانها به یادگار گذاشته است آنگاه که فرمود اگر دین ندارید لااقل آزادمرد باشید.
برای رساندن پیام عاشورائی سرور آزادگان جهان چه باید کرد؟
سیاه پوشاندن مساجد وحسینیه ها در دیار شیعیان وبرپائی مجالس سوگواری ماه محرم وصفر ،تعطیلی بازار و راه انداختن دسته های عزادار درکوچه وخیابان ، کارهای بزرگی است اما آیا اینها بزرگترین کارهائی است که می توان برای فرهنگ عاشورا انجام داد؟
آیا برای حسینی شدن فقط باید شیعه بود وبرای شیعه بودن فقط باید سیاه پوش محرم بود و پای روضه مداحان نشست؟ آیا فرهنگ عاشورا را باید فقط در جغرافیای کشورهای مسلمان جستجو کرد و در نوارشیعی آسیا محدود تصور کرد ؟
درجهانی که نحله های فکری مختلف هم برای نشر عقاید خود از تمام امکانات بهره می برند پاسخ به این پرسشها کار سختی نیست. هنر می تواند ابزار مؤثری برای معرفی حرکت عظیم عاشورا باشد.
تعزیه پردازان شیعه ،از ظرفیت هنرهای نمایشی برای تعظیم عاشورا قرنهاست بهره برده اند و نگارگران ایرانی تابلوهای نفیسی از هنرهای تجسمی را نذر قیام حسینی کرده اندکه هم موردتوجه مردم و رهبران مذهبی ما بوده است و هم در میان سایر ملل به عنوان بخشی از فرهنگ و هنرایرانی ستوده می شود.
شعر بیشترین پیوند را با واقعه عاشورا داشته است به نحوی که فصل مهمی از ادبیات عرب ،وادبیات فارسی در طول هزاره گذشته به شعر عاشورائی اختصاص داشته است واز همان ابتدای قیام حسینی با حمایت امامان معصوم(ع) تشویق نیز شده اند.
با این وصف موانع سنگینی در راه ایفای نقش هنرهای مدرنی مانند سینما یا موسیقی برای خدمت به فرهنگ عاشورائی وجود دارد. موانعی که نه برگرفته از اصول منطقی ونه برآمده از مبانی دینی است بلکه به سلایق قشری خاص با قرائتهای خاصی از دین باز می گردد.
این قرائت متعصبانه سالهاست هنر سینما را از به تصویرکشیدن جزئیات قیام حسینی دور نگاه داشته است. درحالی که تعزیه هنر مقبول در فرهنگ عاشورائی به حساب می آید ،سینما با مشکل تصویرسازی از شخصیتهای عاشورا مواجه است. توقیف فیلم رستاخیز در روزهای اول اکران اوج مانع تراشی های جنجال آفرینان این عرصه را نشان می دهد و از آن بدتر بی تدبیری مسؤلان فرهنگی کشور در مقابل خواست سلیقه ای این گروههای افراطی است. گروهی که،با یک حرکت غیرقانونی در جلوی چندسینما می توانند به راحتی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی را به تسلیم دربرابر خواسته سلیقه ای خویش وادارکنند کارهای دیگری نیز می توانند انجام دهند.جالب و اسفناک اینجاست که این گروه در پاسخ به این سؤال منطقی که چرا در نمایش تعزیه حتی بازیگران نقش امامان معصوم (ع) را ایفا می کنند،اما درسینما تصویر غیرمعصومین حرام تلقی می شود عاجزند!برای این گروه استدلال کردن درباره ظرفیتهای بزرگ سینما در نشر معارف عاشورائی با تکیه برعناصرروائی ،تراژیک وحماسی قیام حسینی مانند کوبیدن آب درهاونگ است ،زبان ایشان با زبان هنر بیگانه است .
موسیقی یکی دیگر از هنرهائی است که گرچه قدمت هزاران ساله دارد اما درجهان امروز جزئی از زبان تعاملات فرهنگی بین المللی محسوب می شود؛ با این حال اجرای کنسرت موسیقی عاشورا به جرم داشتن خواننده زن حتی دررسانه ملی که باید درکنار وزارتخانه متولی فرهنگ از این ظرفیت استفاده نماید مورد حمله قرارمی گیرد!جالب اینجاست که صداسیما که خود براثر فشار همین گروههای افراطی نتوانست زیباترین قسمت سریال مختارنامه را درباره شهادت حضرت عباس (ع) درتلویزیون به نمایش درآورد ، گاهی دربخشهای خبری خود رسانه همین گروههای سلیقه مدار مذهبی می شود.
این روزها حتی تندروترین گروههای مذهبی همچون داعش هم به قدرت بی نظیر رسانه ها وهنر برای اهداف سخیف خود آگاهند و با همین ابزار بسیاری از هواداران خود را در جوامع پیشرفته غربی جذب کرده اند اما متاسفأنه هنرمندان ما با موانع و مشکلات جدی در خلق و نمایش آثار هنری خویش در زمینه عاشورا مواجهند.
این به معنای نادیده گرفتن مسلمات دینی نیست،چراکه همه این هنرمندان اهل دین هستند واگر هم در مسأله ای آگاهی دینی نداشته باشند،وخطائی مرتکب شوند ،نهادهای مسؤل می توانند برخی ازایرادات را با اصلاحات کوچکی برطرف کنند.
فروش بیش از ده میلیارد تومانی فیلم محمد رسول الله (ص) در اکران داخلی و استقبال تماشاگران جشنواره مونترال در نخستین اکران خارجی این فیلم نشان می دهد هنرمندان ما در صورت حمایت مسؤلان فرهنگی کشور می توانند کارهای بزرگی در شناساندن قیام سرور آزادگان جهان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) به سایر مردم جهان انجام دهند.
این حمایت بیش از آنکه مادی باشد ،امنیتی است و بیش از آنکه ارشادی باشد ،فرهنگی است.
ممنون از یادداشت پر محتوای شما.من فیلم رستاخیز را ندیده ام اما آقای درویش را خوب میشناسم و میشناسیم.این همه اشتباهاتی که به رستاخیز نسبت داده شده از جمله عدم تطابق نسبی با واقعیت،بهره گیری از آهنگساز غیر ایرانی،غیر واقعی بودن لوکیشنها در برخی جاها )بهره گیری از منطقه کوهستانی به جای بیابان( و بهره گیری از عشق رمینی ،و مهمتر از همه نمایش چهره شهیدان کربلا و……شاید بیشتر به جهت جو سازیهای مسمومی است که گاهی پیرامون موضوعاتی خاص در جامعه پیش میآید….من فکر میکنم اگر علما و مراجع تقلید فیلمی را ببینند بهتر و دقیقتر اظهار نظر میکنند تا اینکه پرسشی بدون مقدمه و موخره و زمینه سازی از ایشان پرسیده شود…معمولا ابنگونه پرسشها پاسخش منفی است.آقای درویش بدون شک از کارشناسان و مشاوران زیادی بهره گرفته و این فیلم را ساخته است………….اما ….اما…به این اصل نانوشته اعتقاد دارم اگر اثری هنری ریشه در معرفت دینی داشته باشد بالاخره راهش را پیدا خواهد کرد درست مانند رودی که جاری است و از جایی فوران خواهد کرد.برای سینماگران مظلوم ایران دعا میکنم که حداقل به اندازه تعزی گردانان در چنین اوقاتی دیده شوند.