نگاهی به برنامه سازی برای کودکان در تلویزیون

نگاهی به برنامه سازی برای کودکان در تلویزیون

علی رزاقی بهار/پژوهشگر حوزه سیما و سینما

نوشتن از تلویزیون و اهمیت این رسانه فراگیر موضوعی است که شاید تا کنون صدها کتاب و مقاله و هزاران یادداشت را به خود اختصاص داده است و هیچ کس در قرن بیست و یکم و در جهان تکنولوژی ها دیگر منکر اهمیت این رسانه و تاثیری که بر مخاطبانش می گذارد ندارد. به همین دلیل تمام شبکه های معتبر و استاندارد در جهان رسانه، کارشناسان و مشاوران متعددی در تمام موضوعات تولید برنامه ای خود خصوصا مسایل روانشناسانه و تربیتی دارند تا بتوانند در برنامه سازی علاوه بر عنصر سرگرم کنندگی موضوع آموزش را هم در بر بگیرند. این اهمیت برای مدیران جعبه جادو به جهت چند برابر بودن میزان فراگیری کودکان نسبت به سنین دیگر و این مساله که آنها دقیقا در زمانی هستند که باید شخصیت و رفتارشان شکل بگیرد در خصوص ساخت برنامه های تلویزیونی برای کودکان و نوجوانان اهمیت دوچندان دارد. میزان فراگیری کودکان چندین برابر دیگر سنین است و آنها دقیقا در زمانی هستند که باید شخصیت و رفتارشان شکل بگیرد. بر خلاف نظر عده ای معدود از متخصصان که تماشای تلویزیون را برای کودکان توصیه و تایید نمی کنند. اکثر کارشناسان و متخصصان معتقدند باید به والدین بیاموزیم تغییر کانال های تلویزیون از شبکه هاییی فیلم و سریال با مخاطب غیر کودک به شبکه های آموزشی می تواند در رفتار کودکان زیر ۷ سال تاثیر مثبتی داشته باشد. به این ترتیب بدون اینکه از کودکان بخواهیم کمتر تلویزیون تماشا کنند، می توانند بیشتر آموزش ببینند. به این ترتیب چیزی که کودکان تماشا می کنند به اندازه زمانی که پای تلویزیون صرف می کنند، مهم و باید حتما با برنامه ریزی باشد..

تحقیقات مراکز معتبر در خصوص برنامه های کودکان نشان می دهد تماشای برنامه های مناسب و آموزشی برای کودکان به شدت آنها را از رفتارهای خشونت آمیز دور می کند و در مقایسه با هم سالان دیگر خود که این برنامه ها را نگاه می کنند بسیار باهوش تر رفتار می کنند والبته تماشای برنامه های نامناسب بالعکس،تأثیرات مخربی برای این گروه ازمخاطبان دربرخواهدداشت.

این مقدمه بر اهمیت و لزوم برنامه ریزی مناسب در خصوص ساخت برنامه های مفرح و آموزشی تلویزیونی با موضوع کودک و نوجوان تاکید می کند. اما اصول برنامه سازی کودک و نوجوان در تلویزیون چیست و تا چه اندازه برنامه سازان این حوزه به آن توجه دارند، سوال کلیدی و مهم است.

اصول برنامه سازی برای کودکان شاید اصول خیلی محکم و غیر قابل تغییری نباشد بلکه بیشتر توصیه و راه کارهایی است که به برنامه سازان کمک می کند در تولیدات خود درک مناسبی را از شخصیت کودکان داشته باشند. به نظر می رسد بودن روانشناسان خبره در حوزه کودک، مربیان متخصص امر کودک با سابقه مربیگری در مهدهای کودک، معلمان تحصیل کرده رشته های آموزش و تربیت ابتدایی، مولفان حوزه کودک و نوجوان، کارشناسان بازی های کودک، جامعه شناسان و محققان در خصوص کودکان و مشاوران مذهبی باید در کنار تهیه کنندگان برنامه ها باشند تا با مشورت علمی و تخصصی آنها برنامه ها هم در قالب و هم در محتوا خاصیت سرگرم کنندگی و آموزش را توامان داشته باشند. داشتن مجریان توانمند که بتوانند وارد دنیای کودکان بشوند؛ مانند آنها بخندند و به زبان خود آنها حرف بزنند کمک بزرگی به آموزش غیر مستقیم و مفرح بودن برنامه می کند. در حوزه کودک، استفاده از کارکترهای حیوانی، کاریکاتوری و فضایی، داشتن زبان، شعر و موسیقی کودکانه، الهام گیری از بازی های کودکانه نظیر: دزد و پلیس، خاله بازی، دکتر بازی، دخالت عروسک در برنامه ها نظیر استفاده فوق العاده از آن ها در برنامه آقا مجری و کلاه قرمزی و رعایت اصل آموزش غیر مستقیم از دیگر اصول مهم در برنامه های کودک و نوجوان باید باشد.اتفاقی که در عمو پورنگ به راحتی قابل مشاهده است.

عمو پورنگ ضمن این‌که فضای شادی را برای بچه‌ها به نمایش می گذارد، سعی می‌کند بعضی از باورهای دینی و هنجارهای اجتماعی لازم را به بچه ها انتقال بدهد. برنامه ای پر بیننده، جذاب و با آموزش های متعدد نظیر تاکید بر اهمیت احترام به والدین، کمک در کارهای روزانه منزل، انجام به موقع تکالیف مدرسه، رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی، شکر خدا هنگام خوردن و آشامیدن، جمع کردن دانه های برنج و تکه های نان از کنار سفره به عنوان یک عبادت و بسیاری آموزه های دیگر که باعث همزاد پنداری کودکان و نوجوانان با این آموزش ها در خلال برنامه ای مفرح و سرگرم کننده می شود. هرچند تبلیغات مستقیم و غیر مستقیم انواع ماکارونی و محصولات دیگر در این چنین برنامه هایی کیفیت نمایش آنها را تقلیل می دهد و به نظر می رسد ادامه این گونه تبلیغات بیشتر به ضد تبلیغ تبدیل شود.

امروزه و پس از سپری شدن دوره پویا نمایی هایی چون: تام و جری، گوریل انگوری، یوگی و دوستان که صرفا جنبه سرگرم کننده داشته و پایان کارتون های جذاب و آموزنده ای چون فوتبالیست ها، حنا دختری در مزرعه، بابا لنگ  دراز و بسیاری دیگر علاوه بر مزایایی که دارند ،به جهت افزایش عنصر تخیل، سحر و جادو، نماد های فراماسونری، روابط آزاد شخصیت های کارتونی، ترویج فرهنگی متفاوت با آموزه های دینی و بسیاری مسایل دیگر در کارتون ها و انیمیشن های کمپانی های خارجی؛ جعبه جادو در ایران وارد دنیای برنامه‌های مجری ‌محور که ظاهرا جنبه‌ی آموزشی برنامه کودک را افزایش می دهد شده است. در گذشته این نوع برنامه ها، مجری برنامه کودک صرفاً نقش معرف بچه‌های خوب و نقاشی‌های ایشان در میان کارتون‌ها و فیلم‌ها را بر عهده داشت، اما افزایش تعداد شبکه‌ها و ساعات برنامه‌های کودک تلویزیونی سبب شکل‌گیری برنامه‌های مجری‌محوری شد که در آن‌ها عموها و خاله ها وظایف دیگری نظیر: داستان گویی، نمایش و شعرخوانی را بر عهده گرفتند. این برنامه‌ها به صورت مستقیم و غیر مستقیم به آموزش مفاهیم اخلاقی به کودک می‌پردازد. و در این زمینه تا حدودی موفق عمل کرده است. عمو پورنگ، عموهای فیتیله ای، خاله شادونه، کلاه قرمزی نمونه هایی از این گونه برنامه ها است که باید با تقویت عنصر آموزش بر مبنای همان اصول و معیارهای که در بالا به آن پرداخته شد تقویت شود. به عنوان پیشنهاد می شود از ظرفیت فراوانی که این نوع برنامه ها دارند برای انتقال گنجینه‌ی شعر و ادب پارسی، تاریخ و تمدن ایرانی، تاریخ اسلام و سیره ائمه اطهار (علیهمالسلام) به حافظه‌ی مستعد کودکان استفاده کرد. تا رسانه ملی سهم بیشتر و مهم تری در ساختن آینده کودکان ایرانی داشته باشد