نقد و تحلیل نمایش «مانداک»/گریز از بند کلیشه ها

نقد و تحلیل نمایش «مانداک»/گریز از بند کلیشه ها|عرفان پهلوانی|سرزمین هنر|تئاتر

نمایش «مانداک»، تلاشی از هنرمندان شهر ملایر، نمایشی بود که پس از اجرا در واپسین روز دومین جشنواره­ منطقه­ ای بیست­ و هفتمین جشنواره­ تئاتر فجر مناطق، آدینه ۹ دی ۱۴۰۱ شمسی و در کرمانشاه، در سومین روز چهل و یکمین جشنواره­ بین ­المللی تئاتر فجر، دوشنبه ۳ بهمن ۱۴۰۱ در تهران و سالن اصلی مجموعه­ تئاتر شهر هم روی صحنه رفت.

یکی از کارهای مورد علاقه­ منتقدان هنری، دسته­بندی و رسته ­بندی آفریده های هنری است. این دسته­ بندی­ها بر پایه­ سنجه­­ های گوناگون رخ می­ دهند. یکی از این سنجه ­ها یا همان متر و معیارها، رسته ­بندی آثار نمایشی بر پایه­ سنجه ­های چیستی یا همان انواع کیفی درام است. «مانداک» بیشتر یادآور نمایش­ های فنتستیک یا خیال ­پردازانه است. این دسته از نمایش ­ها همانند نمایش ­های ژورنالیستیک یا سرگرمی ­ساز هستند با تفاوتی که در ادامه بدان اشاره خواهم کرد. ابتدا بهتر است بار دیگر ویژگی­ ها و راهکارهای شناسایی نمایش ­های ژورنالیستیک یا سرگرمی ­ساز را مرور کنیم.

این دسته از نمایش ­ها:

• داستان ساده دارند.
• داستان نزدیک به مردم دارند.
• قهرمان ­پروری مضاعف دارند.
• بیشتر به جای تعقل، احساسات و عواطف تماشاگر را بر می ­انگیزند.
• طولانی هستند.
• تماشاگر را به هیجان می­ آورند و سرگرم می­ سازند.

نمایش «مانداک» دارای هر ۶ ویژگی یادشده است. داستان آن ساده و نزدیک به مردم است، اما بدون ضرورت و کارکردی دراماتیک تلاش شده است که این داستان، پیچیده روایت شود. پیچیدگی ­ای ظاهری و نه عمیق که صد البته در سطح هم باقی می­ماند.

«مانداک» قهرمان ­پروری مضاعف دارد و در زمان اندکی بیش از یک ساعت، به ­نسبت مطول است. این نمایش گرچه می­تواند تا حدی هیجان برانگیز باشد و کمی عواطف تماشاگران را تحت تاثیر قرار دهد، اما چندان با تفکر و تعقل آنان کاری ندارد و این مهم موجب می­شود که عمر این اثر پس از پایان اجرا تا دیری نپاید و اندکی پس از خروج از سالن از یاد برود و در انبوه چالش­ های ذهنی و زیستی تماشاگر امروز گم شود.

ویژگی متمایز کننده­ نمایش­ های فنتستیک با درام ­های ژورنالیستیک یا سرگرمی­ ساز این است که نمایش ­های خیال ­پردازانه بیشتر برای طبقه­ روشن اندیش یا شاید به گفتاری دقیق ­تر شبه منورالفکر اجرا می­ شوند و این اجراها ابداعات هنری و رنگ و لعاب دارند.

«مانداک» رنگ و لعاب دارد، اما از نوآوری ­های هنری بی ­بهره است. در جهان امروز و به یاری رسانه­ های تلویزیونی جهانی و پایگاه ­های داده­ اینترنتی، به آسانی می­ توان نمونه­ های پرشماری از این دست اجراها و ریختارهای نمایشی را به تماشا نشست و «مانداک» کپی دست چندمی از آن اجراها و نمایش­ ها به­ نظر می­ رسد.

«مانداک» سرشار از تصویر و حرکت است، اما ضرورت و کارکرد دراماتیک تصاویر و حرکات این نمایش در جهان خود اثر تعریف نمی­ شوند و به نظر می­ رسد که بسیاری از حرکت­ های دیگر نیز می­ توانند جایگزین طراحی­ های حرکت این نمایش شوند. ای کاش که در طراحی حرکت ­های این نمایش از زیبایی­ شناسی و داشته های فرهنگی ایران ­زمین بهره گرفته می ­شد.

در گستره­ فرهنگی ایران، بیشتر اقوام دارای حرکت ­های موزونی هستند که آن دست­ افشانی­ ها و پایکوبی ­های اغلب آیینی را می­ توان از دیدگاه نشانه ­شناسی به­ ژرفی کاوید و رمز گشایی کرد. شاید اگر نمایش «مانداک» با یک نگاه روز آمد از گنجینه­ حرکت­ های موزون ایرانی بهره می­ جست، به اجرایی امروزی­ تر و اینجایی ­تر، ایرانی ­تر و اکنونی ­تر دست می ­یافت. از بند کلیشه ­های بارها تکرار شده

می­ گریخت و آورده­ هایی داشت که می ­توانست مایه ­ور از آنها، افزون بر اجرایی تاثیر گذار تر در میهن، در فرای مرزهای ایران هم خوش بدرخشد.

بازی رنگ و نور و طراحی صحنه­ نمایش «مانداک» چشم­ نواز هستند، اما چون کارکرد دراماتیک و ضرورت اجرایی نمی­ یابند، بیشتر سمت و سوی یک آتراکسیون یا شوی تلویزیونی می­ روند. انرژی و تمرکز بالای بازیگران و اجرای خوش­ احساس و تاثیرگذار پیانیست نمایش «مانداک»، ستودنی و شایسته­ تقدیر است.