طنز فاخر و نگاهی به قند پهلو
علی رزاقی بهار
طنز در لغت به معنای طعنه زدن است، هنری که عدم تناسبات در عرصه‌های مختلف اجتماعی را که در ظاهر متناسب به نظر می‌رسند، نشان می‌دهد و این خود مایه خنده می‌شود. در واقع هنر طنزپرداز، کشف و بیان هنرمندانه و زیبایی‌شناختی عدم تناسب در این متناسبات است.
در طنز معمولا آن تند، تیزی و صراحت هجو را نداریم و معمولاً در آن مقاصد اصلاح طلبانه، اجتماعی و فرهنگی مطرح می شود. کاستن از مقام و کیفیت کسی یا چیزی به نحوی که باعث خنده و سرگرمی شود شاید ساده ترین تعریف از طنز باشد. هرچند باید بدانیم بین طنز و کمدی تفاوت است در کمدی معمولاً خنده به خاطر خنده مطرح است، اما در طنز خنده برای استهزاء است. بدین ترتیب طنز وسیله است نه هدف. در طنز کسی که مورد انتقاد قرار می گیرد ممکن است یک فرد خاص یا یک تیپ یا یک طبقه یا یک شغل باشد. یا حتی تصویری انتقادی در قالب طنز به یک معضل اجتماعی و فرهنگی باشد.
طنز تفکر برانگیز است و ماهیتی پیچیده و چند لایه دارد. گرچه طبیعتش بر خنده استوار است، اما خنده را تنها وسیله‌ای می‌انگارد برای نیل به هدفی برتر و آگاه کردن انسان به عمق بدی ها و کاستی ها گرچه در ظاهر می‌خنداند، اما در پس این خنده به واقعیتی تلخ اشاره می کند که در عمق وجود، خنده را می‌خشکاند و انسان را به تفکر وا می‌دارد. به همین خاطر در باره طنز گفته‌اند: طنز یعنی گریه کردن قاه قاه، طنز یعنی خنده کردن آه آه. در نتیجه طنز را می توان مانند یک تیغ جراحی فرض نمود زیرا کار تیغ جراحی برش جایی به منظور بهبود آن می باشد. جان درایدن در مقاله هنر طنز؛ ظرافت طنز را به جدا کردن سر از بدن با حرکت تند و سریع شمشیر تشبیه می‌کند، طوری که دوباره در جای خود قرار گیرد.
با این تعاریف از طنز ساخت برنامه های تلویزیونی به جهت تمایل مخاطبان به این ژانر، داشتن عنصر سرگرم کنندگی و انتقال و تلنگرهای اجتماعی با وجود سختی ها و ظرافت های بسیار، سال ها است در رسانه ملی مورد توجه است و تاکنون کارهای بسیاری ساخته شده است. مجموعه هایی مثل: نوروز ۷۲، جنگ ۳۹، ساعت خوش، خان دایی جان، سیب خنده، خنده بازار و سریال هایی مثل: پاور چین، بدون شرح، نقطه چین، زیر آسمان شهر، مرد هزار چهره، شب های برره، ساختمان پزشکان و بسیاری دیگر کارهای متفاوتی در گونه طنز بوده اند که معمولا با استقبال مخاطبان روبرو شده است. اما در این میان و تا قبل از برنامه قند پهلو جای ساخت برنامه ای در ژانر طنز و از نوع فاخر آن همیشه خالی بوده است.
مهرداد صدقی پژوهشگر طنز معتقد است که طنز فاخر دارای یک‌سری ویژگی‌های مشخص است، در واقع به طنزی فاخر می‌گوییم که در آن مضامین اخلاقی ماندگار باشد، همچنین طنز خلق شده مشمول زمان واقع نشود و عموم بتوانند به راحتی با آن ارتباط برقرار کنند و همگان به نیکی از آن یاد کنند.
برنامه تلویزیونی قندپهلو از موارد نادر طنز فاخر در تلویزیون است که مجری، کارشناسان و شرکت‌کنندگانش، همگی شاعران طنزپردازند. و این از آن موارد نادر است که در حوزه فرهنگ، کار به اهلش سپرده شده است و نیجه اش هم به شکل طبیعی خوب از کار درآمده است.
مجموعه مشاعره طنز یا قند پهلو، به رغم همه کاستی‌هایش، تا حدی توانسته است، فضای ساخت کلیشه ای برنامه های طنز را بشکند و با معرفی قابلیت‌های طنز و شعر طنز، این هنر ظریف کلامی را از شائبۀ ابتذال و صرفا سرگرمی دور نگاه دارد و تصویری شفاف از هنر طنز ارایه دهد. مجموعه ای فاخر و پر بیننده که نشان می دهد شعر طنز با توجه به گنجینه بزرگ زبان و ادب پارسی جاذبۀ کافی برای مخاطبان رسانه‌ای فراگیر چون تلویزیون را دارد و برای ایجاد جاذبه، نیازمند پیرایه های دیگر نیست.
برنامه ادبی قند پهلو با داشتن طراحی مناسب در دکور، داشتن رسالت و تعریف در برنامه، انتخاب نام درست و استفاده از نمادها مثل کله قند با اجرای توانمند و خوش ذوق رضا رفیع به خوبی مسایل روز را در قالب شعر با حضور بزرگان شعر فارسی در آمیخته است و نشان می دهد می توان با رعایت اصول اخلاقی و پرهیز از هجو گویی، مخاطب را به جعبه جادو میخکوب کرد. کاری که سال ها پیش در طنز مکتوب مرحوم کیومرث صابری در گل آقا می کرد.