رادیو با طعم طنز | نگاهی به جایگاه طنز در رادیو
نویسنده و پژوهشگر: مریم قاسمی
سردبیر،نویسنده و تهیه کننده رادیو
یکی از مهترین عوامل موثر در توسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی “شاد بودن” جامعه است که این شادی باعث کاهش بسیاری از نابسامانی‌های اجتماعی و خانوادگی از جمله طلاق،اعتیاد ،خشونت،بزه های مختلف و در مقابل موجب رشد اشتیاق در فعالیت های اقتصادی ،اجتماعی ،فرهنگی و افزایش میل به زندگی ، کار و تحصیل می شود که در پیشرفت هر جامعه نقش بسیار مهمی دارد.
شادی و نشاط موثرترین عامل ایجاد تلاش و تکاپو در هر جامعه است. نشاط اجتماعی، آثار بسیاری بر زندگی مردم هرجامعه دارد که تعلق اجتماعی، همبستگی اجتماعی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی، وفاق اجتماعی، ارتقاء شاخص‌های سلامت روانی و اجتماعی، افزایش رضایت از زندگی یا رضایت شغلی، پویایی اجتماعی، کاهش هزینه‌های مردم، افزایش امید در جامعه، زندگی متعادل و باثبات، ارتقاء کیفیت زندگی، افزایش خلاقیت و نوآوری، کاهش آسیب‌های اجتماعی(خصوصا در جوانان) و…، ازجمله آن هاست. بدون شک در چنین محیطی، امنیت اجتماعی و فردی راحت‌تر به‌دست می‌آید و در محیط شاد، ذهن انسان پویا، زبانش گویا و استعدادش شکوفا می‌شود.
“مارشال مک لوهان” تاثیر رسانه را در جوامع بشری آنچنان می بیند که تحول جامعه را بر اساس آن مرحله بندی می کند.(۱)جامعه ما با تمام ظرفیت ها و قابلیت ها که حضور اقوام مختلف ، زبانها و فرهنگهای مختلف را در گنجینه خود دارد،مزین به پرچم دینی است که مومن را شاد می خواهد. ترکیب و تلفیق این دو(مذهب و ملیت) که هدف آن شادی واقعی بر اساس معیارهای اخلاقی و انسانی است بستر مناسبی را برای ایجاد این فضا را در کشور مهیا می کند.
برای رشد و توسعه شادی در جامعه نهادهای بسیاری تاثیر گذار و یا حتی مولد شادی هستند.و دستگاههای مرتبط هرکدام قسمتی از یک پازل بزرگ هستند که طرح نهایی آن “جامعه شاد” است.
صدا و سیما و شادی
در این میان صدا و سیما به عنوان بزرگترین و اصلی ترین رسانه کشور نقش و وظیفه مهمی را در این مقوله بر عهده دارد.اگر بپذیریم که نقش‌های سه گانه تبیین، تبلیغ و تعمیق شادی و نشاط در جامعه بر عهده رسانه ملی است،آنگاه “نقشه راه ” این امر کلیدی ترین اصل برای صدا و سیما می باشد.سابقه رادیو و تلویزیون نشان می دهد که این رسانه ها به عنوان رسانه هایی خاطره ساز برای عموم مردم نقش بسیار مهمی در شادی سازی و در نهایت ایجاد آرامش و انواع احساسات ملی – مذهبی در ابعاد مختلف شده اند.
در این میان رادیو با سبقه ای طولانی تر و جایگاهی ویژه تر (به دلیل قدمت بیشتر ،امکان همراهی در مکانهای مختلف،تخیل برانگیزی و حس اعتماد بیشتر مردم به آن نسبت به تلویزیون و گرم بودنش ) نقش بسیار پررنگ تری در شادی جامعه دارد.هنوز هم برنامه های صبحگاهی رادیو همراه بسیاری از مردمی است که روز خود را با رادیو شروع می کنند و در تاکسی،اتومبل شخصی،اتوبوس و حتی محل کار خود در طول روز و حتی شبها گوش به این رسانه ارزشمند و ماندگار می سپارند.
تعدد شبکه های رادیویی نشان میدهد که این رسانه همچنان مورد اقبال عموم مردم میباشد وبرنامه های رادیویی اعم از برنامه های صبحگاهی،برنامه های میان روز،برنامه های عصرگاهی وبرنامه های شامگاهی و شبانه و حتی اخبار ، موسیقی، پیام های بازرگانی ،همه و همه مخاطبان خاص خود را در میان این همه شبکه های رادیویی دارد.
خلق و ترویج شادی در رادیو
فارغ از تعداد این شبکه ها و ماموریت های کاری و حتی تخصصی یا عمومی بودن آن ها ، باید”خلق و ترویج شادی ” یکی از مهمترین وظایف هر رادیو تعریف شود.” طنز” یکی از حوزه هایی است که سالها در رادیو به آن پرداخته شده و در قالب آن برنامه ساخته شده است.
یکی از موفق ترین نمونه های طنز که با اقبال بسیاری از طرف مردم روبرو شد برنامه “صبح جمعه با شما” بود که همچنان به عنوان خاطره ای فراموش ناشدنی از رادیو در خاطر مردم باقی مانده است.
این رویکرد(تولید برنامه های طنز) در تمام شبکه ها وجود دارد و بخش بسیار کمی از تولیدات هر شبکه را برنامه های طنز و سرگرمی تشکیل می دهد که البته نیاز مخاطبان بخصوص در سطح عموم مردم را برآورده نمی کند.البته باید اذعان کرد که در سالهای اخیر این مسئله از دغدغه های مهم مدیران رسانه ملی بوده است.ایجاد “شبکه نسیم” در تلویزیون و “رادیو صبا” در رادیو نشان از همین توجه و تفکر است.
رادیو صبا که بر فراز “رادیو فصلی “بنا و شکل گرفت رادیویی است که این روزها بسیاری از نگاهها و درست تر بگوییم گوشها و توجه ها را به طرف خود جلب کرده است.این رادیو که روی موج اف ام ردیف ۵/۱۰۵ مگاهرتز هر روز مدت ۱۶ ساعت قابل دریافت است ، در بخش های طنز در رادیو ،تفریحات و سرگرمی و مسابقات به تولید و پخش برنامه می پردازد.
از آنجا که طنز از دیرباز یکی از مهمترین و بانفوذترین قالب‌های «بیان» هنری در زمینه ایجاد نشاط و شادی بوده ،این امر ماموریت این شبکه را در قالبی جدید و متفاوت از همه ی شبکه های موجود رادیویی تا کنون قرار می دهد.از طرفی دیگر، یکی از کارکردهای اصلی این شبکه رادیویی، ایجاد سرگرمی، تفریح و ایجاد نشاط است.
رادیو صبا
اگرچه این تعریف تخصصی و حرفه ای نیست اما می توان به صورت تلویحی رادیو صبا را” رادیوی تخصصی طنز و سرگرمی ” نامید.(۲)و به همین دلیل انتظار مخاطب این رادیو درحوزه ی طنز و تفریحات و سرگرمی و در نتیجه ایجاد شادی، نشاط و سرگرمی بیش از سایر رسانه‌ها و حتی سایر دستگاههای فرهنگی و آموزشی در جامعه است و البته تولید و پخش طنز در رادیو را بسیار مشکل می کند.
اگرچه ادبیات فارسی به عنوان یکی از غنی ترین گنجینه های زبانی دنیا ، دارای مضامین طنز در انواع مختلف است و مطمئنا مرجع بسیار خوبی برای استفاده سردبیران و برنامه سازان است،اما به دلیل تخصصی و البته هنری بودن این حوزه (طنز) نویسندگان و برنامه سازان بسیار محدودی “توانایی” فعالیت در این حوزه رادارند که این مسئله باعث محدود شدن تولید می شود بخصوص اگر نظارت و صافی های عبوری برای تولید طنز “مطلوب ” نه “فاخر” وجود داشته باشد.(۳)
مسئله بعدی “مخاطب شناسی” و از آن مهم تر “ذائقه شناسی” مخاطب است. با توجه به وسعت و تنوع شنوندگان رادیو صبا اقناع تمام ذائقه ها و سلایق در عموم مردم کاری غیر ممکن است،اما می شود با طبقه بندی مخاطبان در رسته های مختلف از نظر سن،تحصیلات ،محل زندگی(قومیت ها) و حتی شغل ، بیشتر به سلیقه و نظرات عموم مردم نزدیک شد.
از آنجا که این شبکه تجربه جدیدی در میان شبکه های رادیویی است قابلیت تولید برنامه های خلاقانه در این امر را دارد. فضای طنز فضای بازی با کلمات و حس هاست. تجربه کردن فضاهای مختلف و آزمایش آنها نیاز به صرف زمان و هزینه دارد و این امر نباید موجب نگرانی و هراس شود.زیرا تولید و آزمایش کردن هر برنامه در این امر به منزله ی قدمی رو به جلوست.
مسئله دیگری که برای این شبکه مطرح است تولید و پخش محتوا و برنامه برای روزها و ایام عزا و مراعات است. با توجه به ایام محرم و صفر و ایام شهادت ائمه اطهار و مناسبتهای عزای ملی رویکرد این شبکه به کل تغییر می کند. و این امر می تواند تغییراتی در مخاطب هدف این شبکه ایجاد کند.
نیروی انسانی هنرمند ضامن اجرای برنامه های بهتر
اما در کل بهره بردن از نویسندگان ،گویندگان،بازیگران و تهیه کنندگان حرفه ای ،کاربلد و کارآزموده ، نیاز امروز رسانه در تولید برنامه های طنز در رادیو است. اگرچه صدا و سیما در هر دو بخش خود یعنی تلویزیون و رادیو با رویکرد آزمون و خطا پیش می رود ،اما جا دارد برای ماهها و سالهای آتی به صورت جدی به تربیت نیروی انسانی در این زمینه بپردازد.
با اینهمه ایجاد شبکه ای با رویکرد طنز در رادیو کاری بسیار بزرگ و خطیر و ارزشمند است که می تواند نه تنها مخاطبان رادیو را حفظ کند ،بلکه به آمار شنوندگان رادیو بیافزاید.و همچنان که مطرح شد با ایجاد فضای شاد در جامعه به آرامش عمومی جامعه و پیشرفت کشور کمک شایانی کند.
نگاهی به آمار خشونت و افسردگی در کشور نشان از جای خالی شادی در زندگی مردم دارد.آنچه روانشناسان و جامعه شناسان این روزها از آن به عنوان “زنگ خطر” یاد کرده اند.(۴)
رسانه ملی و رادیو (به طور اخص در این مقاله طنز در رادیو ) باید بکوشد با توجه به نقش خود به عنوان عظیم ترین و موثرترین بازوی نظام فرهنگی کشور، این طرح و نقشه راه را برای شادمانی عمومی و نشاط اجتماعی و از رهگذر آن افزایش سرمایه اجتماعی ترسیم کند و نقش خود را متناسب با امکانات، محدودیت‌ها، جایگاه و توان خود تعریف نماید.
لذا جا دارد علاوه بر توجه بیشتر به تولید برنامه های شاد و شادی آفرین در تمام شبکه ها ،نگاه و توجه ویژه ای به این شبکه ها شود همچنین یپیشنهاد می شود دانشکده صدا و سیما ” طنز ” و طنز در رادیو را به عنوان یک سرفصل آموزشی پذیرفته و به تربیت نیروی متخصص در این امر بپردازد.
