امید نقیبی نسب و هنر و شعر کانکریت-قسمت سوم
شعر کانکریت و شاعر آن و فرم و ریشه این هنر را، در دو قسمت قبلی مورد بررسی قرار دادیم. در قسمت آخر ، امید نقیبی نسب از سیر تاریخی این هنر برایمان می گوید.
هنر مدرن به شدت به فرم نزدیک می شد و روز به روز آثار هندسی تر و ناب تر می شدند. جالب است مختصری در مورد تئو وان دوسبرگ بدانیم. نقاش و منتقد هلندی که بین سال های ۱۸۸۳ تا ۱۹۳۱ زندگی کرده است و او را بوجود آورنده ی مکتب د استیل می دانند مکتبی که به ئوپلاستیسیسم هم شناخته میشود، یک جنبش هنری مدرن که توسط هنرمندان هلندی در سال ۱۹۱۷ شکل گرفت و تا سال ۱۹۳۱ ادامه داشت. د استیل نام مجلهای بود که توسط تئو وان دوسبرگ منتشر میشد و نظریههای گروه را در آن بیان میکرد. اعضای دیگر این گروه، پیت موندریان و بارت ون لک ( نقاش) و خریت ریتولد و یاکوب یوهانس پیتر اود ( معمار) بودند. اینان معتقد به گونهای هنر هندسی با استفاده از شکلهای بنیادی – به خصوص مکعب – و عناصر عمودی و افقی بودند. پیت موندریان در مقالهای با عنوان نئوپلاستیسیسم، اشاره کرد که این گونه هنر هندسی ارزشهای معنوی را به بهترین وجه بیان میکند. گروه د استیل با جذب هنرمندانی چون هانس ریشتر، لیسیتسکی و برانکوزی جنبه بینالمللی یافت و از طرفی نظرات گروه بر مدترسه باهاوس و جریان هنر انتزاعی هندسی دهه ۱۹۳۰ تأثیر گذاشتند. و البته متاسفانه با مرگ تئو این گروه فعال نیز فروپاشید.
اما جریان ترسیم فونت و نوشتاری که از حالت عادی تایپ خارج شده باشد شروع شده بود و در نقاط مختلف جهان آرتیست ها و شاعران و نویسندگان زیادی شروع به خلق آثار زیادی با حروف کردند. گسترش نرم افزارها کامپیوتری و حضور پر رنگ و قدرتمند دانش و هنر گرافیک این جریان را به شدت تقویت کرد.
اما به راستی از چه زمانی « شعر کانکریت» به عنوان ژانری نو قدم به عرصه ادبیات گذاشت؟ بد نیست بدانید که در اوایل قرن ۱۷ میلادی نیز شاعرانی مانند جرج هربرت George Herbert شعر تجسمی را تجربه کرده اند. و می توان با سرچ نام این افراد در گوگل کارهای آن ها را تماشا کرد.
جورج هربرت بین سال های ۱۵۹۳ تا ۱۶۳۳ زندگی کرده است و شعر مشهور Easter Wings به صورت دیداری سروده و در سال ۱۶۳۳ منتشر کرده است یعنی درست سالی که دیگر اجل مهلتش نداد تا بیشتر روی این نوع نگارش کار کند.
اما اصطلاح “شعر کانکریت یا شعر تجسمی” در اوایل دهه پنجاه میلادی باب شد و از کسانی که تولیدات زیادی در این خصوص تحویل جامعه ی ادبی داد می توان به اوجین گومرینگر Eugen Gomringer و واویویند فاهلستروم Öyvind Fahlström اشاره کرد.
اوجین گومرینگر متولد ۱۹۲۵ میلادی متولد روستایی به نام کاچوئلا اسپرانزا در کشور بولیوی بود و به نوعی او را پدر شعر کانکریت نیز می دانند او بین سال های ۱۹۷۷ تا ۱۹۹۰ در آلمان زندگی می کرد و به کمک زبان های انگلیسی، آلمانی، اسپانیایی و فرانسوی دست به خلق شعر زد.
اویوند فاهلستروم در سائوپولوی برزیل در سال ۱۹۲۸ چشم به جهان گشود ولی در سال ۱۹۳۹ به سوئد مهاجرت کرد و ساکن استکهلم شد او را به عنوان یک آرتست مولتی مدیا در سوئد می شناسند. ایوند در سال ۱۹۷۶ در حالیکه به شدت به حشیش اعتیاد داشت دچار سرطان شد و چشم از جهان فرو بست
شعر کانکریت خیلی زود در آمریکای لاتین پا گرفت و از چهره های بسیار شناخته شده می توان به خوزه ریبامار فریرا ی ۸۶ ساله که به نام «فریرا گولار» شهرت داشت اشاره کرد که سال ۲۰۱۶ در بیمارستانی بر اثر ذاتالریه در ریودوژانیرو از دنیا رفت.
«گولار» از تاثیرگذارترین شاعران قرن بیستم برزیل، بنیانگذار جنبش شعر تجسمی یا کانکریت (Concrete) و سپس جنبش هنری نئو ـ کانکریک به حساب میآمد.
گولار فعالیتهای ادبی خود را از سال ۱۹۴۹ با چاپ شعر، نمایشنامه، داستان و مقاله شروع کرد. «شعر کثیف» مهمترین اثر اوست که در سال ۱۹۷۵ منتشر شد و جایزه «کامیوس» را برایش به ارمغان آورد. «کامیوس» مهمترین جایزه در ادبیات پرتغالیزبان محسوب میشود. علاوه بر این، ۹ استاد از دانشگاههای آمریکا، برزیل و پرتغال در سال ۲۰۰۲ «گولار» را به عنوان نامزد جایزه نوبل ادبیات معرفی کردند.
او در زمان حکومت دیکتاتوری برزیل تبعید شد، در کشورهایی چون آرژانتین، شیلی و شوروی سابق زندگی کرد و در سال ۱۹۷۷ به وطنش برگشت و در ریودوژانیرو ساکن شد.
«گولار» با همراهی «لوجیا کلارک» نقاش و «هلیو اویتیتیکا» هنرمند جنبش نئو ـ کانکریت را پدید آورد. این دسته از هنرمندان رویکرد عقلانی و علمی کانکریتها را رد میکنند و بیشتر به آثار پدیدارشناختی روی آوردهاند. «گولار» مقالهای در این مورد و «مانیفست نئو ـ کانکریت» را در سال ۱۹۵۹ به چاپ رساند.
امید نقیبی نسب
منابع:
هنر مدرن- نوربرت لینتن- ترجمه علی رامین- نشر نی
تاریخ هنر نوین- ی ه آرناسن- ترجمه محمد تقی فرامرزی- نشر نگاه
هنر به منزله ی تجربه- جان دیویی- ترجمه مسعود علیا- نشر ققنوس
عصر آوانگارد- هیلتون کرامر- ترجمه پرتو اشراق- نشر ناهید
نظریه هنر آوانگارد- پیتر بورگر- ترجمه مجید اخگر- نشر مینوی خرد
درآمدی بر روش شناسی هنر- لاری اشنایدر آدامز- ترجمه شهریار وقفی پور- نشر مینوی خرد
تصویر و ذهن- گریگوری کوری- ترجمه محمد شهبا- نشر مینوی خرد
هنر بعد از ۱۹۶۰- مایکل آرچر- ترجمه کتایون یوسفی- نشر حرفه هنرمند
اینترنت- سایت های انگلیسی، روسی، اسپانیولی و فرانسوی زبان