واکاوی جریان های اصلاح گرا در صدا و سیما
چرا باید از «علی فروغی» حمایت کرد | میلاد دخانچی
در پی رویدادهایی که پس از تعویق پخش برنامه نود در هفته های گذشته به وجود آمد تحلیلها و نظرات متفاوتی در فضای مجازی منتشر شده است. آنچه خواهید خواند با عنوان “چرا باید از «علی فروغی» حمایت کرد” نوشته ی«میلاد دخانچی»است که در دو قسمت به واکاوی جریان های اصولگرا در صداو سیما تنظیم و تقدیم خواهد شد و با توجه به تحصیلات مرتبط رسانه و سابقه حضور این نویسنده در تولید برنامه های متفاوتی مانند جیوه گی در سیمای جمهوری اسلامی ایران و شناخت سازمانیش می تواند متفاوت از سایر نظرات ارزیابی شود.
برای اصلاح صدا و سیما همواره دو نگاه انتقادی وجود داشته است:
جریان فردگرایی و جریان ساختارگرایی
برای فردگرایان، تعویض افراد سست ایمان و شبه روشنفکر با افراد انقلابی اولویت داشته و دارد و برای ساختارگرایان تعهد انقلابی فقط در گرو اصلاحات ساختاری ممکن بود و است.
به زعم ساختارگرایان، ساختار مریض نمی تواند ایدئولوژی انقلابی را بازتولید کند اما فردگرایان معتقدند که فردیت انقلابی می تواند ساختارهای مریض را معالجه کند. ساختارگرایان بیشتر تخصص گرا هستند و فردگرایان بیشتر تعهدگرا.
ساختارگرایان بیشتر در جستجوی برنامه های کلان برای اصلاح سازمان هستند و فردگرایان بیشتر به دنبال تزریق نیروهای حزب اللهی و انقلابی به بدنه سازمان.
ساختارگرایان اعتقاد دارند این هنر مدیریتی است که بتواند سلیقه های مختلف فرهنگی را به نفع گفتمان دولت مرکزی به استخدام دربیاورد در حالی که برای فردگرایان حضور افراد غیر خودی در رسانه ملی به معنی اصالت دادن به این افراد و جریانهاست.
غائله ی فردوسی پور و برنامه نود
طی حدود دو هفته جنجال بر سر احتمال فاصله گیری عادل فردوسی پور از برنامه نود و تبدیل این اتفاق به یک موضوع سیاسی همواره این سوال وجود داشت که آیا منطق تلویزیون در این غائله خوب شنیده شده است یا خیر؟
این درحالی است که اگر کسی با نگاه کارشناسی، به تاریخ کوتاه پردازش ورزش در سیما نگاهی داشته باشد، قبول خواهد کرد که رشد (و یا توسعه غیر متوازن برند) عادل فردوسی پور، غیر از ویژگی های فردی وی، معلول سیاست های غلط رسانه ای در دوره عزت الله ضرغامی بوده، سیاستی که در آن به ورزش و به طور خاص فوتبال ضریبی بیش از حد داده شده و همه این سیاست های رسانه ای، امروز نیازمند یک بازنگری جدی است.
با این رویکرد پس چرا نباید در چنین شرایطی از موضع تلویزیون دفاع کرد؟ مگر نمی توان تصمیم مدیر شبکه سه را در راستای سامان دادن به سیاست های حوزه ورزش تعبیرکرد؟ بنابراین شاید وقت آن رسیده است که موضوع را نه از سمت هیاهوی جریان های سیاسی، بلکه از منظر تلویزیون نگاه کنیم.
ظاهر و باطن ، ریشه ها و عوامل
طبیعی است که آنچه در ظاهر وقایع روی می دهد، باطنی دارد و بدون ردیابی ریشه ها و عوامل پنهان نمی توان به درک درستی از ظاهر رسید. قطعاً رویکرد علی فروغی درباره عادل فردوسی پور فقط یک تصمیم آنی، بدون منطق و بدون توجیه نبوده است. این تصمیم برهان، و از همه مهمتر تاریخ خود را دارد و ما بدون شناخت تاریخ یک رویکرد نمی توانیم حقیقت آن را به درستی درک کنیم.
اجرایی شدن هر سیاستی به رژیم حقیقت و شرایط امکان آن وابسته است. سیاست ها در خلاء متولد نمی شوند. بلکه با پشتوانه یک نظامی که در آن قدرت و حقیقت یکدیگر را ملاقات می کنند به صحنه می آیند.
بنابراین سؤالی که اینجا طرح می شود این است که پیشینه اعتقادی و عوامل موثری که با کنار هم قرار گرفتن آنها، تصمیم علی فروغی را معنی دار، ممکن و تلاش برای عملیاتی شدنش را توجیه می کنند کدام اند؟
به زبان دیگر، تبارشناسی تصمیم فروغی ما را به کدام سمت و سو می خواند؟
ریشه ایدئولوژیک این نوع تصمیم گیری فروغی چیست؟
از کجا می آید؟
و چگونه حال و آینده ما را می سازد؟
تبارشناسی علی فروغی
برای شناختن تفکر فروغی لازم است به سال هشتاد و هشت و دوره میانی مدیریت مهندس ضرغامی بر صدا و سیما بازگردیم. دورانی که در کنار نقدهای رایج سیاسی و کیفی به صدا و سیما، یک نقد ایدئولوژیک نیز متولد شد.
مهندس ضرغامی در دانشگاه امام صادق حضور پیدا کرد؛ با انتقادات دانشجویان مواجه شد و در برابر این پرسش اصلی قرار گرفت:
چرا صدا و سیما انقلابی نیست؟!
پیش فرض این سؤال این بود که بدنه مدیریتی و رسانه ای صدا و سیما را افرادی معلوم الحال و غیر انقلابی تسخیر کرده اند و باید با تزریق نیروهای انقلابی، سازمان دستخوش یک تحول جدی شود.
هم زمان با شکل گیری این نگاه ، یک جریان انتقادی دیگر و البته از درون سازمان نسبت به صدا و سیما شکل گرفت که پایگاه اصلی اش برون مرزی بود. این جریان انتقادی توسط تهیه کنندگان و برنامه سازان جوانی رقم خورد که تجربه راه اندازی «پرس تی وی» و همکاری با جریانهای رسانه ای بین المللی را پیدا کرده بودند.
این جریان شاهد بود که به عنوان مثال چگونه با مدیریت صحیح، خبرنگاران حرفه ای بین المللی که اغلب انگلیسی و یا امریکایی بودند جذب شبکه الجزیره شده و موضع قطر را در جهان پیش می بردند. و یا اینکه تغییر مدیریت و اصلاحات ساختاری باعث شده بود که ضریب نفوذ جهانی “راشا تودی” افزایش یابد.
این درحالی بود که مدیران جوان «پرس تی وی»، در واقع مسئولیت کارفرمایی تهیه کنندگان قدیمی و کارکشته خارجی را (که معمولاً از بی بی سی اخراج شده بودند) نیز برعهده گرفته بودند و دیده بودند که چگونه با مناسبات درست، یک مجری انگلیسی حاضر است در دوران فشار جورج بوش و تونی بلر به نفع ایران در آنتن زنده موضع بگیرد.
این برنامه سازان جوان یاد گرفته بودند که این ساختار درست است که متضمن ایدئولوژی انقلاب است و نه برعکس. بنابراین این جریان پیکان نقد خود را به سمت اهمیت اصلاحات ساختاری در صداوسیما برد و معتقد بود مادامی که تنظیمات اساسی در این سازمان رخ ندهد این بدنه نمی تواند هیچ نظم ایدئولوژیکی را حمایت کند، چه آن ایدئولوژی انقلابی باشد چه غیر انقلابی.
از قضا این جریان، رویکرد معاون برون مرزی وقت را در امر اصلاحات ساختاری کم سرعت می دانست و اعتقاد داشت که او باید با شیب تندتری اصلاحات را در وجوهی از برون مرزی که همچنان تحت تأثیر سیاست های ضرغامی بود پیش برد. به نوعی این جریان نیز در نقد و نگاه خود رادیکال بود و بارها با معاون برون مرزی وقت دچار چالش شد.
بنابراین هم زمان و در نقد سیاست های رسانه ای ضرغامی دو جریان نزدیک به صدا و سیما به نقد آن پرداختند. جریانی که به تغییر نیروها برای صورتبندی ایدئولوژیک سازمان پایبند بود و جریانی که به تغییر ساختار معتقد بود. البته این دو جریان کاملا از هم منفک نبودند و حلقه های واصلی آنها را بهم متصل می کرد، اما خروجی رسانه ای و کنش انتقادی آنان با هم متفاوت بود.
در همین دوره، یعنی حدود ۴ سال پیش «علی فروغی» زمانی که هنوز دانشجوی دانشگاه امام صادق (ع) بود یک فیلم مستند دانشجویی را در نقد سیاست های صدا و سیما در جایگاه تهیه کننده ساخت و در جلسه پرسش و پاسخی درباره فیلم شرکت کرد. مواضع «علی فروغی» در این جلسه به خوبی عقبه فکری او را توضیح می دهد.
علی فروغی در این نشست ازاینکه هر نگاه انتقادی به صدا و سیما حمل بر این می-شود که شخص منتقد از کسی خط گرفته، شکایت می کند و می گوید که مشکل صدا و سیما فقدان اعتقاد انقلابی مدیران آن است. بعد حاضران در جلسه، حرف ایشان را تایید می کنند و یکی از حاضران می گوید:
“حزب اللهی ها باید این مشکلاتی را که آقای فروغی گفت تحمل کنند چون بخش شبه روشنفکری در بدنه رسانه نفوذ دارند.”
در همین جلسه حاضر دیگری می گوید:
“متأسفانه برای مدیران سازمان فقط ملاک تماشاسنجی اهمیت دارد و به همین خاطر صدا و سیما به این روز افتاده است”.
باید دقت کرد که «علی فروغی» اینجا یک گفتمان قدیمی را نمایندگی می کند، این گفتمان که به نوعی تحت تأثیر سنت چپ ایرانی است که مشکلات انقلاب را در واگذاری عرصه به عناصر سست ایمان و غیر انقلابی جستجو می کند و نقائص حوزه فرهنگ را نه در ساختارهای فرهنگی، بلکه در ایدئولوژی و جنگ هژمونیک می داند.
این سنت مارکسیستی به ساختارها شک نمی کند؛ بلکه شک خود را به سمت افرادی می برد که به اعتقادات غیرانقلابی و بورژوایی و چه بسا لیبرال متصف اند و با کنار رفتن آنها مشکلات انقلاب حل خواهد شد. در این رویکرد «ارتجاع» در ایدئولوژی است و نه در ساختار.
این نگاه بعدها در ساختار سیاسی و فرهنگی بعد از انقلاب نیز به مراتب تکرار شد و البته هر از چند گاهی در خدمت نگاه های حذف گرایانه قرار گرفت که در نزاع های سیاسی درصدد بود تا رقیب خود را از صحنه به بیرون هدایت کند. اما در حوزه فرهنگ، این گفتمان بیشتر کارکرد ایدئولوژیک برای عناصری را داشت که دست خود را از مدیریت، منابع و سهم گفتمان سازی در دولت مرکزی کوتاه می دیدند.
فردگرایان یا ساختارگرایان؛ رقابت برای جایگزینی ضرغامی
در بحبوحه سال هشتاد و هشت این نگاه در جریان های حزب اللهی فرهنگی به شدت تقویت شد و زمینه ساز شکل گیری «شبکه افق»، «مؤسسه اوج» و «جشنواره عمار» نیز گردید. در واقع همه این جریانها براین اعتقاد بودند که مشکل، عدم حضور جوانهای حزب اللهی در صدا و سیماست و با حضور حزب اللهی ها عرصه بر شبه روشنفکران تنگ می شود؛ جامعه به حزب اللهی ها توجه نشان داده و خود را پالایش فرهنگی خواهد کرد.
این رویکرد که می توان از آن به عنوان “فردگرایی” نام برد؛ در مقابل رویکرد “ساختارگرایی” جریان برون مرزی قرار گرفت. برای فردگرایان، تعویض افراد سست ایمان و شبه روشنفکر با افراد انقلابی اولویت داشته و دارد و برای ساختارگرایان تعهد انقلابی فقط در گرو اصلاحات ساختاری ممکن بود و است.
به زعم ساختارگرایان، ساختار مریض نمی تواند ایدئولوژی انقلابی را بازتولید کند اما فردگرایان معتقدند که فردیت انقلابی می¬تواند ساختارهای مریض را معالجه کند. ساختارگرایان بیشتر تخصص¬گرا هستند و فردگرایان بیشتر تعهدگرا.
ساختارگرایان بیشتر در جستجوی برنامه های کلان برای اصلاح سازمان اند و فردگرایان بیشتر به دنبال تزریق نیروهای حزب اللهی و انقلابی به بدنه سازمان.
ساختارگرایان اعتقاد دارند این هنر مدیریتی است که بتواند سلیقه های مختلف فرهنگی را به نفع گفتمان دولت مرکزی به استخدام دربیاورد درحالی که برای فردگرایان حضور افراد غیر خودی در رسانه ملی به معنی اصالت دادن به این افراد و جریان هاست.
در نهایت، عمر صدارت ضرغامی به عنوان رییس سازمان به پایان رسید و در تعجب همگان، سیاست-گذاران کلان فرهنگی، گفتمان ساختارگرایی را بر فردگرایی ترجیح دادند و ریاست سازمان صدا و سیما از حلقه برون مرزی انتخاب شد….
ادامه دارد…
به نوشته های زیر نیز نگاهی بیاندازید
بازی تاج و تخت در صداوسیما (سال انتشار ۱۳۹۶)
حال صداوسیما خوب نیست (سال انتشار ۱۳۹۴)