میرزا رضی آرتیمانی(۱۰۳۷-۹۷۸)
شاعر
میرزا رضی‌الدین آرتیمانی مشهور به میرمحمد متخلص به رضی (زادهٔ ۹۷۸ در روستای آرتیمان – درگذشتهٔ ۱۰۳۷ هجری قمری) از شاعران و عارفان مشهور دوران صفویه است. محتویات ۱ زندگی ۲ نمونه اشعار ۳ آثار ۴ منابع زندگی وی در سال ۹۷۸ قمری در روستای آرتیمان از توابع تویسرکان بدنیا آمد. در ایام جوانی به همدان رفت و در آن‌جا مشغول تحصیل شد و از شاگردان میر مرشد بروجردی گردید.
رضی به علت شایستگی وافری که داشت زود مورد توجه شاه عباس قرار گرفت و در جمع منشیان میرزایان شاه درآمد و به همین دلیل هم بود که پس از مدتی داماد خاندان صفوی شد.
لقب میر
کلمهٔ «میر» از آن جهت به رضی اطلاق شده است که مدتی جزء میرزایان شاه عباس بوده‌است. در بستان السیاحه بدین مضمون آمده‌است که «سید رضی آرتیمانی که در زمان شاه عباس ماضی صاحب دیوان و ساقی‌نامه‌ی مشهور است از قریهٔ آرتیمان است اما اولاد وی اکنون از جد خویش نصیب و بهره نبرده‌اند.
آرتیمانی به روایت دیگران
رضاقلی‌خان هدایت در مورد رضی چنین نوشته‌است: سیدی است صاحب ذوق و حال عرفانی با افضال در معارف الاهیه مسلم آفاق و در مدارج حقانیه در عالم طاق. معاصر شاه عباس صفوی و والد میرزا ابراهیم متخلص به ادهم است. وی که از رِندان مست و عارفان پاکدل و صوفیان صافی‌دل است علوم نقلی و عقلی را چون حجابی می‌بیند که انسان را به خود متوجه می‌سازد و از عشق به معشوق یکتا بازمی‌دارد…» از او حدود ۱۲۰۰بیت شعر در قالبهای گوناگون به جا مانده که معروفترین آنها ساقی نامهٔ اوست. رضی پس از گذران سالیانی از عمر شریف خود، دوباره عزم وطن خویش می‌نماید و به زادگاه برمی‌گردد و در سال ۱۰۳۷ هجری قمری (۱۰۰۵ش) درمی‌گذرد و او را در محل خانقاهش به خاک سپردند. آرامگاه او در «همینه» تویسرکان قرار دارد.
نمونه ی اشعار
نمونه اشعار اشعاری مشهور از ساقی‌نامه با مطلع و مقطع که سرشار از مفاهیم عرفانی و وحدت وجودیست:
الهی به مستان میخانه‌ات به عقل آفرینان دیوانه‌ات
به دردی کش لُجهٔ کبریا که آمد به شأنش فرودانّما
به درّی که عرش است او را صدف به ساقی کوثر،به شاه نجف …
خدا را به جان خراباتیان کزین تهمت هستیَم وارهان
به میخانهٔ وحدتم راه ده دل زنده و جانِ آگاه ده
***
آثار
ساقی‌نامه،سوگندنامه،گوهر عشق،غزلیات، قصاید،رباعیات، ترجیع بند،مفردات،مقطعات و غزلیات ناتمام
