موسیقی شیراز در گذر تاریخ
مسیح افقه
موسیقی شیراز در گذر تاریخ عنوان مقاله ای است از دکتر مسیح افقه که در دو بخش تنظیم و بخش اول آن در شماره اخیر فصلنامه سرزمین هنر به چاپ رسیده است. مسیح افقه در این مقاله ی خواندنی به زندگی و آثار بزرگان موسیقی شیراز در عصر قاجار می پردازد. بزرگانی مانند آقا محمد صادق خان، مشیر معظم افشار، فصیح الملک و شوریده شیرازی از جمله نوازندگانی هستند که در این مقاله به آنها اشاره شده است. وی همچنین در این نوشتار به ابهاماتی که درباره زادگاه علی اکبر خان شیدا تصنیف سرا و آهنگساز بزرگ این دوران اشاره می کند که در برخی منابع او را اهل طالقان و در برخی دیگر او را از اهالی شیراز خوانده اند.
بخشهایی از مقاله موسیقی شیراز در گذر تاریخ
سال تولد علی اکبر شیدا ۱۲۵۹ و در گذشت وی ۱۳۲۴ هجری شمسی ذکر شده است، ولی محل تولد وی را برخی طالقان و برخی شیراز دانسته‌اند و در واقع زادگاه وی با ابهامات روبرو است. در این زمینه نگارنده در بخش آغازین این کلام توضیحاتی را ارائه کرده است که به همین دلیل است که شیرازی بودن نام علی اکبر شیدا چندان قابل اثبات نیست. نظیر چنین ابهامی برای باربد، موسیقیدان عهد ساسانی نیز وجود دارد که پاره‌ای او را موسیقدانی از نواحی جهرم دانسته‌اند و برخی نیز اصلیت وی را به مرو نسبت داده‌اند.
اما در مورد باربد یک فاصله‌ی زمانی هزار و چهارصد ساله وجود دارد، در‌حالی‌که در مورد این زمان تنها یک مدت نزدیک به یک صد و چهل سال است. همین مسئله بیانگر این است که یک بی‌توجهی به ذوق موسیقیایی، نه تنها در شیراز، بلکه در کل کشور صورت گرفته است و هیچ‌کس نیز در صدد ثبت وقایع تاریخی موسیقی و شرح حال موسیقیدانان برنیامده است. در حقیقت فقط موسیقیدانان و یا نوازندگانی که به شکلی به پایتخت راه پیدا کرده‌اند، توانسته‌اند خود را ثبت کنند.
از آنجایی که تصانیف شیدا مورد وثوق اهل فن پایتخت‌نشین بوده، تصانیفش شنیده شده و در ادامه تکرار شده است و نهایتاً به ثبت نام وی در تاریخ موسیقی ایران انجامیده است. به‌علاوه باید اذعان داشت که شیراز بیشتر شهر شعر و ادب است تا موسیقی؛ یا به بیانی دیگر آنقدر که سایه‌ی شعر و ادب بر شیراز گسترده شده، هنرهای دیگر آنقدر برجسته نمی‌نمایند. شاید به همین دلیل است که وقایع موسیقی و یا در حقیقت شناسنامه‌ی صوتی شیراز در گذشته کلاً ثبت نشده است.
به هر صورت، علی اکبر شیدا در واقع به نوعی پیشکسوت تصنیف‌سازی در موسیقی معاصر ایران محسوب می‌گردد و از جهت فرم در تصانیف از اهمیت ویژه‌ای در موسیقی ایران برخوردار است. تصانیف شیدا عموماً دارای مضامین عاشقانه بوده و نمونه‌ی آثار وی در ماهور، بیات اصفهان، سه‌گاه و مخالف سه‌گاه بسیار مشهور است.
متن کامل این مقاله را در صفحات تا شماره ۳و۴ فصلنامه سرزمین هنر خواهید خواند.
آشنایی با نویسنده مقاله
مسیح افقه گرچه دکترای زمین شناسی دارد و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز است اما بیشتر شهرت خود را از هنر موسیقی دارد. نام او درمیان نوازندگان مطرح سنتور در این دوره از تاریخ موسیقی کشورمان مطرح است و همچنان به هنر آفرینی مشغول است. در شرح حال وی می خوانیم: