زدودن زنگار از آیینه شعر فارسی به لطف زنان
بررسی شعر مدرن زنانه فارسی
زدودن زنگار از آیینه شعر فارسی به لطف زنان ، شعر مدرن زنانه | غزل قربان پور | ادبیات | سرزمین هنر | در شعر کلاسیک فارسی و پیش از مشروطه، زن چندان چهره روشنی در شعر ندارد و عمدتاً به دلیل فرهنگ مردسالار حاکم بر جامعه بوده است.
فرهنگی که در آن زن حتی اجازه سواد آموزی نداشته است؛ و اولویت های جنس زن منحصر به پرورش فرزندان بوده است. مجالی برای پرورش طبع شعر وجود نداشت.
برای روشن شدن جهانِ تارِ شعر کلاسیک و زنان شاعر پیش از مشروطه، نام چند شاعر زن در بدنه شعر کهن ذکر می شود:
- رابعه قُزداری یا همان رابعه بنت کعب (شاعر سده چهارم هجری که عاشق برده برادرش شد و به دست برادرش کشته شد)
- مهستی گنجوی (شاعر اواخر سده پنجم و اوایل سده ششم هجری)
- جهان ملک خاتون (شاعر سده هشتم هجری)
- مهری هروی (شاعر سده نهم هجری)
از شاعران زن پیش از پروین اعتصامی در دوره قاجار نیز که نامشان به گوش کمتر کسی رسیده است میتوان از شعرایی مانند رَشحِه بیگُم، عالم التاج قائم مقامی، زندخت شیرازی و… نام برد.
پروین اعتصامی و نقش شاعران زن پس از مشروطه
تجدد خواهی زنان، پس از دوره مشروطه آغاز شد. در این دوره پروین اعتصامی به واسطه تعلیمات پدر پا در عرصه شعر گذاشت. شعرهای او بیشتر پندگونه بودند و لطافت روح و ظرافت طبعش در پشت شعرهایش پنهان بود.
-اگرچه هنور به شعر مدرن زنانه نرسیده ایم اما- پس از مرگ پروین اعتصامی هم حرفهای بسیاری علیه او زده میشد. و این نشان از جامعه ادبی ضد زن ما از دوران کهن تا دوره پس از مشروطه دارد که تا سالها بعد ادامه داشت. اگرچه شعر پروین فاقد زنانگی و بی جنسیت است اما راه گشای زنان در عرصه ادبیات شد.
فروغ فرخزاد کسی است که اولین بار زنانگی را به شیوه و سیاق خودش وارد شعر فارسی کرد. فروغ با تابو شکنی و با مضامین و مفاهیم فلسفی-اجتماعی-سیاسی که در شعرش به آنها میپرداخت، به زنان جرأت و جسارت پرداختن به خویشتن را در شعر داد.
در تأثیر شعر زنان بر زبان شعر نیز باید گفت، زبان شعر و شروع سادهنویسی که از دوران ورود ادبیات ترجمه وارد ایران شد، از دوره فروغ وارد شعر شد.
در اشعار فروغ شاهد ساده نویسی و نرمی زبان در شعرش بودهایم.
تأثیر فروغ بر زنان شاعر پس از خودش تا امروز آشکاراست. او با تأثیری که از شعر شاعران زنان جهان گرفته بود، مانند شعر سیلویا پلات و آنا آخماتوآ به سادهنویسی روی آورد. زبان ساده و به روز برای چهارپارههایش برگزید که نشأت از همان تأثیرات میگرفت.
فروغ و تأثیر او بر شعر مدرن زنانه
اگرچه بی شک سیمین بهبهانی، طاهر صفار زاده و … چراغ شعر کلاسیک را بین زنان ایران روشن نگه داشته اند ولی فروغ راهگشای زنانی بود که با زبان ساده برای تحسین و تقدس زنانگی دست به دامن شعر مدرن شده بودند.
پروانه سراوانی نویسنده و شاعر در مجموعه شعر “صبحانه دونفره” روزمرگی عاشقانه زن را از پنجره احساسات به مخاطب می نمایند:
“هرگاه قصد رفتن کردی
چیزی نگو
حرفی نزن
چمدانت را بردار و برو…
می نشینم با دفتر شعرم
پشت پنجره
غزل غزل
خاطراتت را می گریم!!”
رویا روزبهانی در مجموعه “تنها برف می تواند” با دست گذاشتن بر قدرت آفرینش زنان – جنگجویان همیشه اندوهگین تاریخ – وجه دیگری از زنانگی نشان می دهد. لطافتی بی بدیل در بی رحمی دنیای مردانه جنگ:
“مادران آن قدر گورها را شستند
که زخم سربازها خوب شد و
کم کم از خاک بیرون آمدند
هنوز جنگ بر گلوی خرمشهر ناخن میکشد
بر گلوی تو
بر صورت زنان روستایی
تو زنده میمانی
حتی اگر
نام یک مرده را برداشته باشی.”
آنچه مسلم است در سالهای اخیر زنان نقش غیر قابل انکاری در ادبیات شعر داشته اند. و اگر این نقش جهت و رسالت خویش را بیابد، شاهد جامعه ای فرهیخته و متفکر در شعر مدرن زنانه خواهیم بود.