دهلوی مولود مبارکی دیگر در مهر ماه برای موسیقی ایرانی
مسیح افقه
هفتم مهر ماه نود و یکمین سالروز تولد استاد حسین دهلوی را پشت سر گذاشتیم. مهر ماه به دلیل تولد اساتید بزرگ موسیقی ایرانی ماهی دوست داشتنی برای اهالی موسیقی است. استاد مسیح افقه به همین مناسبت یادداشتی اختصاصی را به کاربران وبسایت سرزمین هنر تقدیم کرده اند که با تشکر از ایشان خواهیم خواند.
ابوالحسن صبا و تبار هنریش هماره اثرگذارترین ها در فرهنگ موسیقی ایران داشته اند. به یاد ماندنی ترین آثار موسیقی متعلق به این خاندان است. اینان با نگرشی بسیط و عمیق در موسیقی ایران در هر حوزه از موسیقی ایران تاثیر گذار ترین بودند. کسوت معلمی، آهنگسازی، نوازندگی و…….ارزش های آنها هویداست.
استاد دهلوی نیز یکی از همین تبار است. آثار ارزشمندش در موسیقی ایران بر اصحاب نسل های گذشته موسیقی پوشیده نیست.
همیشه جهانی به موسیقی ایران نگریسته است در عین میهن دوستی که در حالات و سکنات او بچشم می خورد کاملا مفهوم جهانی بودن در موسیقی ایران را در آثارش می توان به وضوح شنید.
این نغمات ذهن آوای مردی است که به موسیقی مملکتش عشق ورزیده است. در قبای یک آهنگساز دارای ذوقی است روان، شفاف، در تنظیم و بست آثار اسلاف خود (علینقی وزیری و صبا) زیباترین جلوه های بسط و گسترش را بکار گرفته است.
درآثار شوشتری (ویلن و ارکستر) برپایه قطعه بزندان استاد صبا و همچنین فانتزی برای تار و ارکستر نقش مجموعه ارکستر را در همراهی به ترتیبویلن و تار (اثر بندباز استاد علینقی وزیری) را می توان درک نمود.
هر دو نمونه مورد اشاره نشانه ذوق روان استاد دهلوی در تنظیم و گسترش تم آثار مبنا است. دیدگاه او را در فضای سازهای ایرانی مطلقا نمی توان انکار کرد، چراکه تعالیم اولیه وی در محیطی اتفاق افتاد که مملو از فضای موسیقی ایرانی بود.
در حقیقت خانه پدری را نغمات تار بخود اختصاص داده بوده است.
او اولین کسی است که دو نوازی برای سنتور ساخته، این اثردر سال های پیشین توسط استادان فرامرز پایور و داریوش صفوت اجرا شد(۱۳۳۳).
باید اذعان داشت که یکی از زیباترین آثاری است که در این شیوه برای موسیقی ایران ساخته شده و در ادامه چهارنوازی مضرابی (۱۳۴۳) که بامودولاسیون از بیات اصفهان به ماهور و پس از آن به تم اصلی در اصفهان بازگشت می کند. در واقع قطعات مورد اشاره جز آثار منحصر بفرد موسیقی کشور ما محسوب می شود.
استاد حسین دهلوی قطعات ارزشمندی را بر پایه فواصل موسیقی ایران نگاشته، او این قطعات را در مجوعه ایی در اواخر دهه شصت منتشر کرد. بسیاری از آثاراین مجموعه، مربوط به ساخته های وی در دهه های سی تا شصت، است که یکی از بی بدلیل ترین آثار ارکسترال موسیقی ایرانی است.
این مجموعه شامل: سبک بال، گفتگوی دل، کنسرتینو برای سنتور و ارکستر، سرود گل، بیاد صبا، شوشتری (برای ویلن و ارکستر)، نغمه ترک، فانتزی برای تار ارکستر و فانتزی برای گروه تمبک و ارکستر که با بهره گیری توام از سازهای جهانی و ایرانی ساخته شده است.
دهلوی در ساخت آثار دیگری که به فرم موسیقی جهانی است نیز آثار برجسته ایی دارد که در شکل اپرا و سویئت شناخته شده اند(اپرای مانی و مانا، ۱۳۵۷ و سوئیت بیژن و منیژه۱۳۵۴). برخی از این آثار توسط علی رهبری توسط ارکستر سمفونیک هایی در خارج از کشور به روی صحنه رفته اند و در زمره مهمترین آثار دهلوی هستند.
استاد حسین دهلوی آثار خود را به شکل پارتی تور به زینت طبع آراسته است( سیزده پارتی تور)، این چنین رویکردی در فضای موسیقی ایران یک رخداد یگانه محسوب می گردد.
همت به انتشار این آثار در شکل یاد شده مبین نگاه یک موسیقدان و آهنگساز تمام عیار است که در عین عشق ورزیدن به هنر موسیقی سرزمین خود دارای نگاهی جهانی است در واقع او اولین موسیقیدان ایرانی است که به شکل نظام یافته آثار ارکسترال خود را که برای در بشکل پارتی تور منتشر کرده است.
توجه دهلوی به آموزش موسیقی برگرفته از حدود یک دهه مدیریت وی در هنرستان موسیقی است. سالهایی که جزئی از سال های رشد و تحول در هنرستان موسیقی محسوب میگردد(۱۳۵۰-۱۳۴۱).
شناخت استاد دهلوی از ازمر مهم آموزش سبب ساز تدوین اولین کتاب در آموزش تنبک تحت همکاری استاد حسین تهرانی و جمعی از شاگردان وی نظیر استاد هوشنگ ظریف شد(۱۳۵۰). کتاب یاد شده در نهایت مبنایی برای آموزش های بعدی تمبک در عرصه موسیقی ایرانی گردید.
نظیر چنین رخدادی را دهلوی با همکاری ملیحه سعیدی برای ساز قانون رقم زد(۱۳۶۹). یکی از با ارزش ترین آثار حسین دهلوی کتاب «تلفیق شعر موسیقی» است.
شناخت دقیق از انحنای موسیقی و خصایص آوا شناسی در شعر ایرانی منجر به نگارش این کتاب ارزشمند از سوی استاد دهلوی شد(۱۳۷۹).
کتاب« تلفیق شعر و موسیقی» یک اثر مرجع در این موضوع است و محصول حدود ۴۴ سال تحقیق و تجربه وی در زمینه تصنیف آثار کلامی است.
اگرچه پیش از این نویسندگان دیگری نیز آثاری در این زمینه منتشر کرده بودند (حسینعلی ملاح)، اما اثر استاد دهلوی دارای جنبه های کاربردی بسیاری است که با دیگر آثار در این زمینه مقایسه نمی گردد.
باید فارغ از هرگونه حاشیه به این نکته پرداخت که چطور نسل کنونی موسیقی کشور و در چه حد این آثار را شنیده است. دهلوی شخصیتا اهل تبلیغات رایج در فضای فرهنگی کشور نبوده و نیست.جامعه فرهیختگی ما در چه حد چنین مردی را می شناسد؟
منظور احاطه بر دانش فنی او نیست بلکه شناخت جایگاه او در فضای موسیقی کشور است. بعید بنظر می رسد که جامعه فرهیختگان کشور آهنگسازیچون او را بشناسد و یا آثارش را شنیده باشد.
به نظر می رسد که جامعه موسیقی نیز در معرفی آثار این موسیقیدان بزرگ و تاثیرات وی در زمینه های مختلف، نتوانسته به شایستگی تمام رفتار کند. با وجود اینکه او چهره ماندگار موسیقی ماست نه به رغم مراسم مربوطه (سومین همایش چهره های ماندگار، ۱۳۸۲)، بلکه او شخصیتی بوده که نسبتبه فرهنگ صوتی این سرزمین همیشه متعهد بوده و در اعتلای آن فراتز از یک موسیقیدان نخبه کار کرده و تاثیر گذاشته است و در نهایت بدین جهت است که در فهرست ماندگاران کشور ماست. به طور قطع نسل هایی که در هنرستان موسیقی در زمره شاگردان وی محسوب می شوند، تلاش او را در پی ریزی بنیان های آموزشی بیاد دارند. آنان خوب می دانند که نخبگی دهلوی در این کشور چگونه خرج شد و یک عمر تلاش او در هنر موسیقی مملکت منجر به چه نتایج شگرفی گردید، آنچنان که در کارنامه هر موسیقیدانی وجود ندارد.
با این حال، جامعه فرهنگی ما نیز در این زمینه مطابق معمول کاهلی کرده است.
افت و خیزهای مختلفی که در مسیر زندگی هنری این آهنگساز بزرگ کشور ما قرار گرفت در سایه حمایت بی دریغ همسر هنرمندش سوسن اصلانی (مدرس موسیقی در هنرستان و صاحب اثر در ساز سنتور) باعث نیل به موفقیت حسین دهلوی در اهداف خود شد.
اهدافی که تاریخ قضاوت خواهد کرد که چه اثراتی در چهارچوب موسیقی کشور ما، فارغ از شلوغی های روزگار داشته است. او مرد سالک فرهنگ و موسیقی ماست.
تنش سالم باد.