درباره صادق چوبک | داستان نویس ظلمت

میر اصغر موسوی

چوبک داستان نویس ظلمت

میر اصغر موسوی/ درباره ی صادق چوبک

(به مناسبت ۱۳ تیر سالمرگ و ۱۴ تیر زادروز نویسنده)

 

صادق چوبک داستان نویس برجسته ای است. رمان «تنگسیر» او شهرت جهانی دارد و به بیست زبان ترجمه شده است. تهیه فیلم سینمایی از روی این رمان توسط امیرنادری باعث شهرت و شناخته شدن این اثر در بین همه مردم و طبقات اجتماعی ایران شد. چوبک رمان دیگری دارد با نام” سنگ صبور” که زیاد خوانده شده، اما بر این اثر از خیلی ها از جمله «براهنی» ایراد وارد است.

«سنگ صبور» از دید براهنی

«رضا براهنی» که بی دریغ و بی محابا چوبک را ستایش می کند، چنانچه یک چهارم از متن کتاب ” قصه نویسی” را به او اختصاص داده و چوبک را به بلندای قله داستان نویسان ایرانی کشانده، از «سنگ صبور» چندان رضایت خاطر ندارد و به خصوص از هفتاد صفحه پایانی کتاب بسیار ناراضی و متاسف است.

سنگ صبور-صادق چوبک
سنگ صبور-صادق چوبک

بقیه آثار چوبک داستان کوتاه است و چند نمایشنامه. برای بررسی و نقد آثار او به این داستان ها توجه باید کرد، که قلمروی بیشتری را در بر گرفته و چوبک به موضوع های متفاوت و مختلف پرداخته است.

ویژگی خاص چوبک

ویژگی مهم چوبک نسبت به معاصرین خود – صادق هدایت و بزرگ علوی – توانایی اش در گفتگو نویسی است. گفتگوهای عامیانه و لهجه دار بار نخست توسط چوبک در داستان فارسی به کار گرفته می شود. بی تردید او استاد گفتگو نویسی است و در توصیفات عینی بسیار تواناست.

این توانایی اما نقطه ضعف او نیز است. چوبک با پرداختن زیاد به جزئیات و ریزه کاری ها از رئالیسم متداول به رئالیسم افراطی و به تعبیر بعضی های دیگر به ناتورالیسم کشیده شده است.

خیمه شب بازی

اولین مجموعه داستان چوبک( خیمه شب بازی ) به اثری رئالیستی مشهور شد، اما پرداخت بیش از حد لزوم به جزئیات، بر این نظر خدشه وارد می کند.

خیمه شب بازی- چوبک
خیمه شب بازی- چوبک

خیمه شب بازی بیشتر توصیف طبیعت و مناظر است و جانمایه ناتورالیستی دارد. این اثر بعد از انتشار” با خود تبی فراگیر پدید آورد…قصه های این مجموعه با رئالیسمی افراطی تشعشع می کرد…این اهتمام چوبک ساخت ویژه ای به کارهایش داد. ساختی عکس وار، …” (سپانلو)

این عکس واره ها که سپانلو از آن سخن می گوید به تعبیر بهارلو” … به توصیف جنبه های آلوده و چرک زندگی معطوف است؛ گرایشی که از آن به رئالیسم سیاه … می توان تعبیر کرد”.

رئالیسم سیاه

«چوبک» ناتورالیست است یا رئالیست، هنوز شاید جای بحث و بررسی بیشتر می طلبد. اما درون مایه آثار او سیاه است. فضای داستان ها شوم و کریه است و فساد و تعفن و پلشتی و بیماری و آلودگی و در نهایت مرگ بر داستان حاکم است.

در زندگی و بالطبع در هنر و ادبیات ظلم و فساد و سیاهی امری ذاتی و تغییر ناپذیر نیست. در ادبیات بیان ظلم به منظور نشان دادن غیبت عدالت است. ترسیم و توصیف زشتی بر غیبت زیبایی تاکید دارد، نه اصالت زشتی. به همین دلیل نیز هنر و ادبیات در توصیف بدترین وضعیت در جستجوی راه برای اصلاح آرمانی است.

چوبک اما چرک و عفونت و مرض را می بیند و تا حد ممکن آن را بزرگ می کند و آسمان روزگار ما را سیاهتر نشان می دهد. این درون مایه بدون شک ناتورالیستی است.

یأس و نا امیدی، استیصال، ناکامی، خشونت و مرگ های دلخراش حاصل از آن، غلبه محیط بر انسان و ملالت در زندگی روزمره را نظریه پردازان ادبی و منتقدان ادبیات داستانی درون مایه اصلی داستان های ناتورالیستی می دانند. و این همه با شدت و حدت زیاد در آثار چوبک خود را نمایش می دهد.

نکته دیگری که در ناتورالیسم بسیار مورد توجه قرار می گیرد، بروز طبع حیوانی انسان است که بنا به سرشت حیوانی اش شهوت ران می شود. چوبک زمانی که به این الزام ناتورالیستی می رسد، با توجه بر اینکه تحت تاثیر فروید است و فرویدیسم بر آثار او تسلط دارد، داستان های قدرتمندی خلق می کند که متأسفانه همه ارزش های انسانی را زیر پا می گذارد و خواننده را در حالتی که به تهوع شدید گرفتار شده و مدام استفراغ می کند، رها می کند.

«چوبک» جزو نویسندگان پیشتاز داستانی است و هم دوره با «صادق هدایت» و آقا «بزرگ علوی» ، اما انسان پیشتاز و آرمان گرا نیست.

او تسلیم سیاهی است…

ممکن است شما دوست داشته باشید
ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

+ 65 = 69