حکم محکومیت یک مدیر رسانه ملی و یک تهیه کننده و یک کارگردان تلویزیونی اگر چه برای همکاران رسانه ای تلخ است، اما می تواند طلیعه نگرشی نوین در امور رسانه ها تلقی شود که پیامدهای شیرینی در آینده به همراه داشته باشد. خبر این بود:
دادگاهی در کشور پس از گذشت ۵ سال از پخش یک سریال تلویزیونی، مدیر شبکه و دست اندرکاران سریال « پنج کیلومتر تا بهشت » را به جرم تسبیب در قتل شبه عمد محکوم به پرداخت دیه به بازماندگان پسر بچه ای که کرد که تحت تأثیر این سریال خود را کشته بود.
به گزارش ایرنا، بر اساس حکم صادره توسط دادگاه، «علی اصغر پورمحمدی» مدیر شبکه سه، «داود هاشمی» تهیه‌کننده و «علیرضا افخمی» نویسنده و کارگردان سریال «پنج کیلومتر تا بهشت» محکوم به پرداخت دیه به خانواده پسربچه‌ای هستند که اقدام به خودکشی و دار زدن خود کرد تا به خیال خودش، مثل کاراکتر مجموعه مذکور تبدیل به روح شود و به همه جا سرک بکشد!
پورمحمدی، افخمی و هاشمی طبق حکم دادگاه «دائر بر تسبیب در قتل شبه عمدی به نحو مشارکت با تقصیر به میزان ۲۰ درصد به واسطه بی مبالاتی و عدم رعایت نظامات و مقررات مربوطه در خصوص تهیه و نمایش برنامه‌های تلویزیونی» محکوم به پرداخت ۲۰ درصد از دیه کامل مرد مسلمان به خانواده مقتول و پرداخت مبلغ ۷۲ میلیون ریال جزای نقدی در حق صندوق دولت به عنوان مجازات جایگزین حبس شده‌اند.
سریال« پنج کیلومتر تا بهشت » در ماه مبارک رمضان سال ۱۳۹۰ از شبکه ۳ سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می شد. در این سریال مهدی سلوکی در نقش جوانی به نام امیر حسین ظاهر می شود که بر اثر ضربه ای که سارقان یک شرکت به سرش وارد آورده اند به کما رفته و پیکرش در مزرعه ای در ۵کیلومتری قبرستان بهشت زهرا رها شده است . روح او با روح مینا دختری که نقشش را شبنم قلی خانی ایفا می کند و براثر خودکشی به مرگ مغزی مبتلا شده است آشنا می شود و سرانجام با راهنمائی و کمک این روح موفق می شود به خواب نامزدش آیدا به بازیگری پریناز ایزدیار برود و توسط او نجات و به زندگی باز گردد.
کمی پس از پخش این سریال خانواده محمد مهدی کوهی پسربچه ۱۲ ساله ای که خود را حلق آویز کرده بود با طرح شکایتی در دادگستری ، مدیران و دست اندرکاران تولید این سریال را به عنوان مسببان این ماجرا معرفی و رسما علیه آنها اقامه شکایت کردند. بازپرس این پرونده گفته بود علت اصلی پیگیری قانونی این ماجرا این است که مسؤلان سیما و تهیه کنندگان آن در تیتراژ برنامه از هشدار این مطلب که دیدن این فیلم به افراد زیر ۱۵ سال توصیه نمی شود خودداری کرده یودند.
هرچند روند رسیدگی به این پرونده بیش از ۵ سال به طول انجامیده است اما برای نخستین بار در کشور است که یک دادگاه به شکایت بینندگان تلویزیونی در این سطح رسیدگی می کند و برای متهمان قرار محکومیت صادر می کند. این اقدام قاضی پرونده که نامی از او در خبرگزاری ها برده نشده است از این جهت قابل توجه و تقدیر است که مسؤلان رسانه ای کشور و هنرمندان را به وظایف خطیری که در تولید محتوای رسانه ای دارند بیش از گذشته آگاه می سازد. فارغ از اینکه گروهی از این حکم غمگین یا عصبانی شوند باید به این مسأله توجه کرد که نه تنها رسانه ملی بلکه همه رسانه های صوتی و تصویری، واقعی یا مجازی دربرابر محتوائی که تولید می کنند مسؤل و باید نسبت به حقوق مخاطبانشان به خصوص کودکان و نوجوانا دغدغه داشته باشند.
واقعیت اینجاست که این حکم باید بسیار پیشتر از اینها صادر می شد و قوای مقننه و قضائیه در اداور گذشته به این مسائل توجه بیشتری معطوف می داشتند. خوشبختانه شجاعت قوه قضائیه در صدور این حکم نشان می دهد که در این دوره مسؤلان قضائی تمرکزشان فقط معطوف به محتواهای مجرمانه برخی از مطبوعات و شبکه های اجتماعی نخواهد بود و به جای نظارتهای موشکافانه در صفحات روزنامه ها و مجله ها این بار نگاه دقیقتری به مسائل فرهنگی و اجتماعی رسانه ای دارند که بیش از هر رسانه دیگری از امکانات و بودجه های فرهنگی بهره می برد و کمترین پاسخگوئی را به مخاطبان خود داشته است.
اما در این میان یک مسأله نگران کننده نیز وجود دارد و آن اظهارت یکی از محکومان این پرونده است که دیروز در برخی از خبرگزاری ها منتشر شد:
به گزارش خبرگزاری برنا داود هاشمی تهیه کننده سریال « پنج کیلومتر تا بهشت » در این باره گفت: «این حکم برای ما به عنوان برنامه سازان تلویزیون که سریالی را در جهت سرگرم کردن مردم و فرهنگسازی تولید و ارائه کردیم، غیر قابل قبول است و نمی توانیم ارتباط خودکشی هر چند دلخراش کودکی را با بهانه تأثیرپذیری از یک سریال درک کنیم. به همین دلیل هم وکیل ما در حال تنظیم متن اعتراضی به این حکم است».هاشمی گفت: «ما فصل دوم سریال «پرستاران» را هم برای شبکه یک در دست ساخت داریم که قسمت آخر فصل اول آن با یک عمل جنایت آمیز همراه بود و نگرانیم که همین بخش از قصه هم برای ما تبعات قضایی در پیش داشته باشد! در واقع صدور حکم علیه ما در پرونده «پنج کیلومتر تا بهشت» نگرانی برای دیگر برنامه سازان تلویزیون هم ایجاد خواهد کرد که با شکایت هایی احتمالی از سوی تماشاگران مواجه شوند». تهیه کننده سریال های «همه چیز آنجاست» و «خداحافظ بچه» در پایان گفت: «اتفاق پیش آمده برای همه ما مایه تأسف بود و حتی حاضر بودیم به خانواده کودک فوت شده کمک کنیم، اما اینکه با شکایت علیه ما و صدور حکم مبالغ میلیونی را باید پرداخت کنیم، آن هم در شرایطی که پرداخت بودجه از سوی تلویزیون بابت تولیدات اوضاع مناسبی ندارد، وضع تولید برنامه را گرفتار مشکلات و حواشی تازه ای می کند و امنیت خاطر را هم در میان هنرمندان از میان می برد»
اعتراض به حکم صادره برابر قانون حق متهمان بوده و همانطور که تهیه کننده سریال گفته اند وکیلشان درحال پیگیری مسأله هستند اما درباره این اظهارات توجه به چند نکته ضروری به نظر می رسد:
۱- ظاهرا خطای رخ داده به تناسب میان خطای فردی یا سازمانی برای مرتکبان این واقعه یا لا اقل شخص تهیه کننده مذکور درک نشده است. ممکن است سازندگان این سریال هنوز هم معتقد باشند که پرداختن به مسأله روح و زندگی پس از مرگ امر سرگرم کننده ای است اما به این نکته توجه نمی کنند که این نظر شخصی نمی تواند در سطح رسانه ملی با مخاطبان مختلف به عنوان یک سرگرمی تلقی شود و تهیه کننده و کارگردان و حتی مدیر شبکه و مقامات بالاتر از ایشان هم حق نداشته اند ادراکات شخصی خود از مسأله مرگ و جهان پس از آن را به عنوان یک سرگرمی در تلویزیون نگاه و به تماشا بگذارند.
۲- وقتی از فرهنگ سازی سخن به میان می آید باید به این نکته توجه داشت که مرگ در فرهنگ اسلامی یکی از پیچیده ترین رموز الهی در هستی به شمار می رود . امیر المؤمنین علی ابن ابطالب (ع) فرموده اند:
«ایها الناس، کل امری لاق ما یفر منه فی فراره; والاجل مساق النفس، والهرب منه موافاته . کم اطردت الایام ابحثها عن مکنون هذا الامر فابی الله الا اخفاءه . هیهات! علم محزون!» (۱)
«هر که از مرگ بگریزد، در همین فرارش با مرگ روبرو خواهد شد! چرا که اجل در کمین جان است و سرانجام گریزها، هم آغوشی با آن است! وه که چه روزگارانی در پی گشودن راز مرگ بودم! اما خواست خدا این بود که این اسرار همچنان فاش نشوند! هیهات! چه دانشی سر به مهر!»
مرگ یک تجربه شخصی است که برای هر فرد فقط یک بار اتفاق می افتد و اسرار آن پس از وقوع بر فرد آشکار می شود، از آنجائیکه هیچ مرده ای به جهان زندگان بازنگشته است که بازگو کننده وقایع پس از مرگ باشد، در کلام معصومان (ع) از مرگ به عنوان یکی از بزرگترین اسرار الهی نام برده شده است. کسانی که از فرهنگ سازی سخن به میان می آورند باید به این نکته توجه داشته باشند که در رادیو وتلویزنی که نام صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران را برایش برگزیده اند، برخورد با مرگ باید برمبنای فرهنگ اسلامی باشد نه تخیلاتی کپی برداری شده از سینمای هالیودی آن هم کپی برداری فاقد تکنیک و عاری از خلاقیت.
۳- اظهار تأسف از واقعه پیش آمده برای این کودک ایرانی به عنوان حداقل کاری که باید انجام می پذیرفت از سوی همکاران رسانه ای کار پسندیده ای است؛ اما مشخص نیست منظور تهیه کننده سریال پنج کیلومتر تا بهشت از این جمله که ما حاضر بودیم به این خانواده کمک کنیم دقیقا چیست و چه نوع کمکی را شامل می شده است؟
۴- ربط دادن این موضوع با مشکلات مالی سازمان صداوسیما مایه تعجب و شرمساری است. مگر قرار است سازمان صداوسیما به جای محکومان این پرونده جریمه نقدی را پرداخت کند که بحث بودجه صداوسیما پیش کشیده می شود؟
دیه یک مرد مسلمان در سال وقوع حادثه یعنی سال ۱۳۹۰ در ماه غیر حرام مبلغ نهصدهزارریال بوده است ودر سال ۱۳۹۵ به مبلغ ۱۹۰ میلیون تومان رسیده است. اگر ۲۰ درصد دیه سال ۱۳۹۵ هم مبنای پرداخت قرار گیرد رقمی حدود ۱۸ میلیون تومان خواهدبود که در برابر حق الزحمه نویسنده و کارگردان و تهیه کننده سریال« پنج کیلومتر تا بهشت » رقم ناچیزی است و به میان آوردن این مطلب در مصاحبه مذکور از سوی تهیه کننده سریال نه تنها عجیب بلکه تأسف بار است و نشان می دهد مصاحبه کننده گرامی به جای توجه به کنه مطلب ، فقط به جنبه مادی حکم صادره می اندیشد.
در فرهنگ ایرانی احترام به اموات و همدردی با بازماندگان جایگاه ویژه ای دارد و در اسلام هم که این حکم برمبنای آن صادر شده است، برای درگذشتگان احترام ویژه ای قائل است از این رو شاید بهتر آن باشد متهمان یا محکومان پرونده« پنج کیلومتر تا بهشت » اگر نمی توانند بار عاطفی کلمات خویش را درک نمایند و تسلای خاطر بازماندگان را فراهم نمایند، به جای مصاحبه های اینچنینی سکوت پیشه کنند و بیش از این برای فرهنگ سازی تلاش نکنند چرا که :
ذات نایافته از هستی بخش کی تواند که شود هستی بخش
۱-نهج البلاغه، (صبحی صالح) خطبه ۱۴۹/۱ .