اندیشه ایرانشهری یا اندیشه شهریاری مسأله این است

شکر خدا گودرزی

اندیشه ایرانشهری یا اندیشه شهریاری | در گروه تعاملی «سرزمین هنر»در شبکه های اجتماعی در روزهای پنجشنبه و جمعه ۱۸ و ۱۹ مرداد گفتگویی راجع به حکمت و  تاریخ معاصر صورت گرفت که  اختلاف و تضارب آرا و تفاوت دیدگاه اندیشه ورزان اعضای این گروه را به همراه داشت آنچه می خوانید گزیده ای از نظرات استاد شکرخداگودرزی است که در این گروه مطرح و با این عنوان برای شما درنظر گرفته ایم.

اشکال شاید از اینجا باشد که چنین برخوردهایی و قائل نشدن حق برای طرف مقابل ریشه در نگاه همه حق به جانب من است یا تمامیت خواهی نشأت می گیرد که این به طور کلی مدلول شرایط امتناع اندیشه در کشور ماست زیرا در کشور ما از بسیاری از زوایا به عوامل متعددی در شکل گیری و ریشه دواندن چنین تفکری تأثیر دارند.

از دیکتاتوری دست اندکاران گرفته تا روحیه آسیب دیده اندیشه ورزان بی توجهی عمومی و فشارهای متعدد ما گره خورده و به طور کلی از ابتدای دوره روشنگری در ایران تولید اندیشه نداشته ایم.

اندیشه در کشور ما بنابر ساحت تفکری و سنّت تفکّری ما یا به اصطلاح جغرافیای ذهن ایرانی شکل نگرفته یا بر مبنای اندیشه و فلسفه ی تمدّن غرب بوده (که با سپهر اندیشه ایرانی که در فرصت مقتضی به آن شاید بپردازم) که نمایندگان آن در دوره نخستین ملکم خان ها بودند. و یا بر مبنای جهان بینی سوسیالیستی است که پرچمدار آن پیشه وری و ۵۳ نفر بودند یا پیشقراولان مشروعه خواهان مشروطه طلب است که نمایندگان آن روحانیون بودند و برخی از متفکّرین دینی ما که ملیّت را حذف و سنّت تفکری اسلامی را فقط مورد توجّه قرار دادند.

در اصل همه به شکلی ایرانیّت نه شوونیسم افراطی بلکه مبنای حمکت ایرانی را نقض کردند و نتیجه اش گسستی بود که در اندیشه بوجود آمد و ما متفکّر به جامعه معرفی نکردیم یا در اصل تولید متفکّر نداشتیم. چرا؟ چون سنت تفکّر آسیب دیده بود. اساس قصّه اینجاست که اگر بخواهیم به معلول ها اشاره کنیم همین افتراق بوجود می آید و موجب کدورت بلکه باید به علت ها پرداخت. زیرا در بهترین حالت از این مسیری که وجود دارد و گریز از سنت تفکر ایرانی باد درو خواهیم کرد.

حکمت ایران باستان

دقت به این موضوع ضروری است که ما چرخ را نمی خواهیم از نو اختراع کنیم. در گسستی که در ساحت اندیشه ورزی بوجود آمده نتیجه اش این شد که ما دچار دوگانگی عجیبی در حکمت و اندیشه شدیم. نه درک درستی از حکمت ایران باستان داشتیم نه اشراق سهروردی یا حکمت متعالیه ی صدرایی! بر این اساس اندیشه ای را پذیرفتم که جزء جزء آن به شکلی که در ناخودآگاهی ما یا بستر فرهنگی ما ریشه داشته باشد و از آن منتج شده باشد شکل نگرفت. به عنوان مثال ماحصل پذیرش چنین تفکری در عرصه سیاست دموکراسی گوژ بود که در کشور ما به دیکتاتوری ختم شد، در صنعت به وابستگی یا صنعت مونتاژ!

در بهترین شکل اگر متبحرینی در عرصه فن و تکنولوژی پیدا شدند شانه ها و زیر ساخت های کشور ما تحمل آن ها را نداشتند؛بنابراین مجبور به مهاجرت می شدند تا کالای خود را جایی بفروشند که خواهان داشت. این موضوع را فقط در عرصه ی سیاسی نبینید، بحث بنده زیر بنایی ست که سیاست هم از آن منتج می شود.

ابوعلی سینا
ابوعلی سینا

بنابراین نه فخر رازی تولید کردیم نه ابن سینا، نه ابوریحان، نه سهروردی یا ملاصدرا و در عرصه ادب هم مولانا و فردوسی و… نداشتیم… ما رنسانسمان را قرن چهارم و پنجم پشت سر گذاشتیم! به راستی چرا؟!!!

اندیشه ایرانشهری

اندیشه شهریاری را بنده به اندیشه ایرانشهری تعبیر می کنم که ماحصل آن وزیران خردمند است از خواجه نطام الملک تا خواجه نصیر و …

مصدق و قائم مقام و امیرکبیر و فروغی هم تا حدود زیادی ماحصل درک این سپهرند و اندیشه ورزان ما به جای ابراز اندیشه با توجه به شرایط سیاسی به امتناع اندیشه روی آوردند.چرا؟! چون نهاد وزارت نه بخش خردمندی حکومت یا دارای سهمی از قدرت بلکه به جایگاه ی تشریفات ختم شد و حرمسراها و … تعیین کننده شدند.

اندیشه ایرانشهری بر چند پایه استوار است. حکمت ایرانی (مبتنی بر اندیشه خردورزی، عقلانیت. پرهیز از دروغ. تمایل به نور و روشنایی که اینجا نشان دهنده نور محسوس نیست بلکه نور معقول است. و…)وحدت ملی(که حقوق تمام اقوام ایرانی را محترم شمرده و عامل عزت ملی را در سایه وحدت ملی جستجو می کند). تولید اندیشه و رشد فرهنگ فرزانگی استوار است. به نوعی می توان بر این نکته تاکید کرد که اندیشه ایرانشهری رشته ی ناپیدایی است که تاریخ دوران قدیم ایران زمین را از دوره باستانی تا فراهم آمدن مقدمات مشروطیت به هم پیوند می زند.

در سپهر اندیشه ایرانشهری بومی سازی، نه انطباق، محور هر فعالیتی قرار میگیرد. زیرا هر پدیده ای تا با کلیه ی بسترهای برخاسته از سیر تحولی و تکاملی جامعه استوار نباشد امری جعلی و غیر واقعی می شود و این جدا از خواست قدرتمندان یا روشنفکران عمل می کند. مثلاً( البته در مثل مناقشه نیست) نه با برداشتن جبری روسری ما متجدد شدیم و نا با گذاشتن جبری آن متحجر!! و…


هر پدیده ای به درون لایه های زیرین اجتماع می رود جامعه چون صدف درد می کشد و مروارید می سازد گاه طول دوره مروارید سازی یک جامعه زیاد است گاه همه صدف ها یا زیر ساخت ها را نابود می کنند مرواریدهای وارداتی به جای آن ها می گذارند و…. اما جامعه پدیده ی مروارید سازی اش ادامه پیدا می کند. دیر و زود دارد ولی ادامه پیدا می کند.

در چنین برداشتی از فرایند شکل گیری اندیشه ایرانشهری پادشاه به قول آقای محمدی فرد باید فّره داشته باشد. در باره فرّه یا خرّه مطلب و بحث زیاد است اما آنچه که در متون کهن ما آمده است فّره ویژه شاهان داد گستر است. زیرا فرّه در کنار پادشاه عادل می ماند و از پادشاه ناعادل می گریزد به نمونه های آن در شاهنامه به عنوان یکی از معتبرترین منابع اندیشه ایرانشهری می توانید مراجعه کنید.


اما آنچه برخی دوستان به آن اشاره کردند اندیشه شهریاری ست اما نتیجه گیری از آن را کمی شتابزده انجام دادند و آن را برابر نهاد ایرانشهری گرفتند!! در حالی که این گونه نیست در متون ایرانشهری شاهی درست و بر حق است که ویژگی های فریدون را داشته باشد.


فریدون فرخ فرشته نبود
ز مشک و ز عنبر سرشته نبود
به داد و دهش یافت او نیکویی
تو داد و دهش کن فریدون تویی


بنابراین آنچه که در ساحت اندیشه ایرانشهری قابل خوانش است شاه یا رئیس یا حاکم جامعه ای تا زمان قابل اطاعت است که دادگر باشد. وقتی دادگر نباشد فّره از او می گریزد!

این روایت که اندیشه ایرانشهری را با اندیشه شهریاری( در اینجا منظور سلطانی و پادشاهی) یکی دانستن امری خطاست.

ممکن است شما دوست داشته باشید
ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

− 2 = 1