ایرانی ترین کن | گزارشی از حضور سینماگران ایران در جشنواره کن از آغاز تا کن۲۰۱۸

جشنواره کن ۲۰۱۸ روزهای پایانی خود را می گذراند. به همین مناسبت نگاهی انداخته ایم به ادوار گذشته جشنواره کن و حضور هنرمندان ایرانی درای جشنواره را مرور کرده ایم.

جشنواره کن مهم ترین جشنواره سینمایی اروپاست که به نوعی دیدی هنری تر از اسکار دارد. این جشنواره کمتر رنگ وبوی جنجالهای هالیوودی را به خود گرفته است و بیشتر از سایر جشنواره های سینمایی به حوزه های عمومی فرهنگ در سینما نگاه می کند. از این رو به نوعی معتبرترین جشنواره سینمایی جهان به شمار می رود.

جشنواره کن نخستین بار در سال ۱۹۳۹ در شهر کن فرانسه برپاشد اما با وقوع جنگ جهانی دوم متوقف شد تا اینکه در سال ۱۹۴۶ و پس از پایان جنگ با حمایت وزارت خارجه فرانسه مجددا راه اندازی شد اما در سال ۱۹۴۸ و ۱۹۵۰ به دلیل مشکلات مالی یک سال در میان برگزار شد اما از آن پس هرسال با حضور هنرمندان مختلف تکرار شد.

در مجموع برنامه‌های این جشنواره از هفت بخش تشکیل شده‌است که شامل بخش‌های مسابقه، خارج از مسابقه، نوعی نگاه، سینه فونداسیون (مسابقه فیلم‌های کوتاه)، هفته منتقدان، دو هفته کارگردانان و بازار فیلم می‌شود که فیلمهای شرکت داده شده در جشنواره کن در دو بخش اصلی و فرعی با هم به رقابت می پردازند.

ایرانیان در کن

ایرانیان در این جشنواره حضور پررنگ و جالب توجهی داشته اند و در ادوار مختلف توانسته اند توجه بسیاری را به خود معطوف نمایند. حضور سینماگران ایرانی در کن را می توان به دو دوره قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تقسیم کرد.

قبل از انقلاب اسلامی

سینمای ایران در سال ۱۹۶۱ برای نخستین بار با فیلم «کورش کبیر» ساخته ی «فری فرزانه» پای به جشنواره ای گذاشت که چهاردهمین دوره ی خود را بدون فیلمی ایرانی برگزار کرده بود.

پس از آن نیز سینماگران ایرانی نتوانستند در کن حضور یابند تا اینکه سه سال بعد در سال ۱۹۶۵  «احمد فاروقی قاجار» با فیلم «طلوع فجر»در بخش فیلم‌های کوتاه این جشنواره حضور یافت .

سینمای ایران شش سال بعد در سال ۱۹۷۱ با فیلم «گاو» اثر پیش روانه ی  «داریوش مهرجویی» به این رقابت‌ها بازگشت. این فیلم در بخش دو هفته با کارگردانان نمایش داده شد.

مهرجویی سال بعد هم با فیلم «پستچی» که در آن زمان یکی از موفق‌ترین کارهای او بود و بازیگرانی چون «علی نصیریان» و «عزت‌الله انتظامی» در آن ایفای نقش کرده‌اند، بار دیگر در همین بخش از جشنواره کن حضور یافت ولی نتوانست جایزه‌ای به دست آورد.

ایران در سال ۱۹۷۵ با فیلم «تداعی» ساخته «نورالدین زرین‌کلک» و «شازده احتجاب» اثر بهمن فرمان آرا در جشنواره کن حاضر شد اما  همزمان با وقوع انقلاب اسلامی ایران با فیلم «سایه‌های بلند باد» در بخش هفته منتقدین شرکت کرد که آخرین حضور قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به شمار می رود.

پس از پیروزی انقلاب

در سال ۱۹۸۰ و در فاصله ی کمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی بهرام بیضایی با فیلم «چریکه تارا» در جشنواره کن شرکت کرد هرچند این فیلم که با درخشش سوسن تسلیمی به عنوان بازیگر اصلی فیلم هیچگاه در ایران مجوز اکران عمومی نگرفت.

 

پس از آن، بین ایرانیان و کن فاصله ای ۱۰ ساله افتاد تا اینکه خسرو سینایی این گپ ده ساله را شکست و با فیلم «در کوچه های عشق»سینمای ایران را با کن آشتی داد.

سال بعد «عباس کیارستمی» با فیلم «زندگی و دیگر هیچ» ادامه دهنده این ارتباط شد و برای نخستین بار موفق شد جایزه نوعی نگاه را از کن به ایران بیاورد.

 

در این سال (۱۹۹۱) فیلم «بدوک» ساخته «مجید مجیدی» در بخش دو هفته با کارگردانان حضور یافت و فیلم کوتاه «قلب» به کارگردانی «سعید مجاوری» در بخش رقابتی فیلم کوتاه به نمایش درآمد.در این دوره از رقابت‌ها، همچنین اولین سال حضور سینمای ایران در بازار جهانی فیلم کن رقم خورد.

کیارستمی و کن

کیارستمی ۸ بار  در بخش‌های مختلف جشنواره کن شرکت کرد و در حالی که در سال ۱۹۹۷ فیلم «طعم گیلاس» را با خود آورده بود موفق شد نام خود را به عنوان تنها فیلمساز ایرانی برنده جایزه نخل طلای کن به ثبت برساند.

 

«طعم گیلاس» داستان مردی است که در حومهٔ شهر تهران، با اتوموبیلش دنبال کسی می‌گردد که تقاضای پردردسر او را در ازای دریافت ۲۰۰ هزار تومان پول انجام دهد.

این فیلم هرچند توانست شهرت بسیاری رابرای کیارستمی و سینمای ایران به ارمغان آورد اما چندان مورد توجه مخاطبان سینما قرار نگرفت.

کن و مخملباف

«مخملباف» پدر، تاکنون ۵ بار در این جشنواره حضور یافته و تنها یک‌بار سال ۲۰۰۱ میلادی برای فیلم «سفر قندهار» برنده جایزه بزرگ کلیساهای جهانی شد و دخترش طی ۳ بار حضور در این رقابت‌ها یک بار سال ۲۰۰۰ برای فیلم «تخته سیاه» برنده جایزه ویژه هیات داوران شد و یک سال بعد بر مسند داوری جشنواره کن در بخش مسابقه نشست.

او سال ۲۰۰۳ نیز برای فیلم «پنج عصر» برنده دو جایزه ویژه هیات داوران و جایزه بزرگ کلیساهای جهان شد.

سایر فیلمسازان ایرانی در کن

سال ۱۹۹۹‌«کیارستمی» با همکاری‌ «ابوالفضل جلیلی» و «ناصر تقوایی» فیلم «قصه‌های کیش» را ساخت. این فیلم در بخش مسابقه به نمایش درآمد ولی نتوانست نخل طلای کن را از آن خود کند.

سال بعد «فهیمه سرخابی» با فیلم کوتاه «اولین گناه» در بخش «سینه فونداسیون» شرکت کرد ولی او نیز جایزه‌ای دریافت نکرد.

البته «حسن یکتا پناه» با فیلم «جمعه» در بخش نوعی نگاه و «بهمن قبادی» با «زمانی برای مستی اسب‌ها» در بخش دو هفته با کارگردان به طور مشترک برنده جایزه دوربین طلایی این دوره از رقابت‌ها شدند.

 

سال ۲۰۰۱ که سینمای ایران حضور پررنگی در جشنواره کن داشت «محسن مخملباف» با فیلم «سفر قندهار» در بخش مسابقه حضور یافت و جایزه کلیسای جهانی را نیز دریافت کرد. در همین سال «عباس کیارستمی» با «ای بی سی آفریقا» در بخش خارج از مسابقه و  «رضا میرکریمی» با «زیر نور ماه»  «علی‌محمد قاسمی» با فیلم کوتاه «غریبه و بومی» در بخش هفته منتقدین آن سال حضور یافتند، البته در این میان «میرکریمی» موفق به کسب جایزه بهترین فیلم بخش هفته منتقدین این رقابت‌ها شد.

دوره بعد نیز فیلم «ده» کیارستمی در بخش مسابقه جشنواره کن به نمایش درآمد، دو فیلم «آوازهای سرزمین مادری‌ام» ساخته «بهمن قبادی» و «بمانی» ساخته «داریوش مهرجویی» نیز در بخش نوعی نگاه شرکت کردند ولی در این بخش موفقیتی کسب نکردند، اگر چه فیلم بهمن قبادی برنده جایزه François Chalais شد.

در همین دوره در بخش دو هفته با کارگردانان ودو فیلم کوتاه «چت» ساخته «شادمهر راستین» و «گیوتین» ساخته «بهرام عظیم‌پور»در بخشهای دیگر نمایش داده شدند.نکته جالب توجه اینجاست که«بهمن قبادی» در این سال داوری بخش دوربین طلایی جشنواره را به عهده داشت.

سال۲۰۰۲ فیلم «طلای سرخ» اثر جعفر پناهی، در بخش نوعی نگاه شرکت کرد و برنده جایزه ویژه هیات داوران جشنواره کن شد، که هیچگاه در ایران نمایش داده نشد.البته در این سال «کیارستمی» نیز یکی از اعضاء هیات داوران بخش اصلی جشنواره کن بود.

سال ۲۰۰۴ نیز سال این فیلمساز ایرانی بود، سالی که به طور همزمان دو فیلم «ده» و «پنج» کیارستمی به ترتیب در بخش‌های نوعی نگاه و خارج از مسابقه به نمایش درآمد.

در دوره بعد «نیکی کریمی» توانست با اولین تجربه فیلمسازی‌اش با عنوان «یک شب» به بخش نوعی نگاه راه یابد ولی موفقیتی کسب نکرد.

پس از حضور پررنگ ایرانیان در نیمه اول دهه ۲۰۰۰ در جشنواره کن، دو سال پیاپی یعنی سال های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ هیچ فیلمی از ایران در هیچ بخشی به جشنواره کن راه نیافت؛ البته «نیکی کریمی» به عنوان یکی از اعضاء هیات داوران بخش سینه فونداسیون و فیلم کوتاه برگزیده شد.

در همان سال ۲۰۰۷ همزمان با برگزاری شصتمین سال تولد جشنواره کن، فیلم ضد ایرانی «پرسپولیس» ساخته «مرجانه ساتراپی» و همکار فرانسوی‌اش در بخش مسابقه این جشنواره پذیرفته شد و جایزه ویژه هیات داوران به آن تعلق گرفت که خاطره خوبی برای ایرانیان نیست.

در سال ۲۰۰۸، «ترانه تنهایی تهران» ساخته «سامان سالور» به عنوان تنها فیلم ایرانی برای بخش پانزده روز با کارگردان‌ها انتخاب شد.در دوره بعد در سال ۲۰۰۹ این رقابت‌ها، فیلم «کسی از گربه‌های ایرانی خبر ندارد» ساخته «بهمن قبادی» که فیلم‌هایی چون «نیوه مانگ»،«زمانی برای مستی اسب‌ها»، «فصل کرگدن» و … را در کارنامه کاری خود دارد در بخش نوعی نگاه به نمایش درآمد و جایزه ویژه بخش نوعی نگاه و جایزه منتقدان فرانسوی را در این دوره از جشنواره به دست آورد.

شصت و سومین جشنواره فیلم کن در حالی برگزار شدکه«رونوشت برابر اصل» ساخته «کیارستمی»، تنها فیلم ایرانی حاضر در این رقابت‌ها بود.

.سال ۲۰۱۱ نیز از لحاظ رابطه سینمای ایران و جشنواره کن سال مهمی بود.

مهمترین فیلمسازان ایرانی در جشنواره کن

پس از «عباس کیارستمی» ؛ «محسن مخملباف» و «بهمن قبادی» جشنواره کن بیش از هر سینماگر دیگری به دو چهره ی متفاوت سینمای ایران توجه نشان داده است: «اصغر فرهادی» وجعفر پناهی.

جعفر پناهی که  امکان خروج از کشور و شرکت در جشنواره را نه به عنوان داور و نه در این دوره به عنوان کارگردانی که فیلمش در بخش مسابقه اصلی به نمایش درآمده است نداشت امسال با فیلم سه رخ» در کن ۲۰۱۸ شرکت کرده است.

فرهادی با وجود آنکه درسال ۲۰۱۲ با فیلم گذشته که در فرانسه نیز تولید شده بود نتوانست جایزه ای به جز جایزه کلیسای جهانی به ارمغان بیاورد، در سال ۲۰۱۷ موفق شد جایزه  مشهور جشنواره را در دستان بازیگر فیلمش «فروشنده»یعنی شهاب حسینی ببیند. او امسال در کن ۲۰۱۸  با فیلم «همه می دانند در این جشنواره شرکت کرده است.

ایرانی ترین«کن»

این اولین بار است که دوفیلم از دو فیلمساز ایرانی در بخش اصلی جشنواره کن به رقابت با سایر رقبا می پردازند

واولین بار است که فیلمی از یک کارگردان ایرانی به عنوان فیلم افتتاحیه جشنواره کن به نمایش در می آید.ضمن اینکه تاریکی ساخته سعید جعفریان در بخش اصلی فیلم کوتاه و مثل بچه آدم ساخته آرین وزیردفتری از طرف دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران در بخش سینه فونداسیون حضور دارند.شاید به همین دلیل است که می توان این دوره از جشنواره فیلم کن را ایرانی ترین دوره ی این جشنواره به شمار آورد.